مرگ یوگنی پریگوژین؛ بازتاب ها و تحلیل ها

مرگ یوگنی پریگوژین؛ بازتاب ها و تحلیل ها

اسدالله افشار

روزنامه بریتانیایی گاردین در سرمقاله یکشنبه 27 آگوست 2023 درخصوص سقوط هواپیمای یوگنی پریگوژین[1] و همراهانش می نویسد: کمیته تحقیقات روسیه که جنایات جدی در این کشور را بررسی می کند، تأیید کرد که یوگنی پریگوژین، رئیس گروه شورشی واگنر، در میان افرادی بود که در سانحه هوایی کشته شدند.[2]

این کمیته روز یکشنبه 27 آگوست سال جاری میلادی(2023)گفت که پس از آزمایشات پزشکی قانونی، همه 10 جسد کشف شده در محل شناسایی شده اند و هویت آنها "با لیست اسامی سرنشینان هواپیما مطابقت دارد.

مقام مسئول هوانوردی غیرنظامی روسیه پیش از این گفته بود که پریگوژین و برخی از ستوان های ارشدش در فهرست سرنشینان هواپیمای سقوط کرده روز چهارشنبه 23 آگوست بودند. لازم به ذکر است هواپیما در منطقه «تور» روسیه در شمال غرب مسکو سقوط کرده و یوگنی پریگوژین به همراه ۹ نفر دیگر از سرنشین‌های هواپیما در این حادثه که هنوز علتش مشخص نشده است جانشان را از دست دادند.

گزارش وبگاه سوئدی از سقوط هواپیما

هواپیمای پریگوژین روزچهارشنبه به گفته«یان پچنیک»ازوبگاه سوئدی«فلایت رادار۲۴»که موقعیت پروازهای مسافربری را به صورت زنده و بر روی نقشه نمایش می‌دهد؛ این هواپیما در ساعت ۱۵:۱۹ به وقت گرینویچ، یک «حرکت رو به پایین عمودی ناگهانی» داشته است. بطوریکه در مدت تقریبی۳۰ ثانیه، این هواپیما بیش از ۸ هزار فوت از ارتفاع ۲۸ هزار فوتی کاهش ارتفاع داده و سقوط می‌کند!

پچنیک گفت: «هر اتفاقی افتاده باشد، خیلی سریع بوده است. به هر علتی هم که باشد، آن‌ها احتمالا بعد از آن در حال دست و پنجه نرم کردن با مرگ در هواپیما بوده‌اند»؛ اما تا قبل از کاهش ارتفاع چشمگیر آن، «هیچ نشانه‌ای مبنی بر اینکه مشکلی در این هواپیما وجود داشته باشد» مشاهده نشده است.

ویدئویی نشان می‌دهد که این هواپیما به سرعت در حال سقوط است؛ طوری که دماغه آن تقریبا مستقیم به سمت پایین بوده و ستونی از دود در پشت آن دیده می‌شود.

براساس ردیابی آنلاین «فلایت رادار ۲۴»، آخرین موقعیتی که قبل از سقوط از این هواپیما به ثبت رسیده در ساعت۱۵:۱۱ بوده است. پارازیت یا تداخلات ارتباطی در منطقه احتمالا باعث شده تا جمع آوری اطلاعات موقعیت مکانی بیشتر این هواپیما با کندی مواجه شود. با وجود این، سایر داده‌ها در ۹ دقیقه آخر پرواز موجود است. براین اساس، «فلایت رادار ۲۴» گفت که در ۳۰ ثانیه آخر تا پیش از سقوط نهایی و فاجعه بار، این جت چندین بار صعود و فرودهایی به طول چند هزار فوت داشته است. آخرین اطلاعاتی که «فلایت رادار ۲۴» در مورد این جت دارد مربوط به ساعت ۱۵:۲۰ می‌شود.[3]

آغاز تحقیقات بازرسان روسی و بیانیه آنان

بیانیه کمیته تحقیقات روسیه پس از منتشر شدن باعث گمانه زنی ها در مورد سرنوشت پریگوژین در سطح بین المللی گردید. او به داشتن استفاده از چندین پاسپورت و تغییر چهره با لباس های مبدل در سفر معروف بود. پیش از این دو بار گزارش‌های نادرستی از مرگ او منتشر شده بود، از جمله پس از سقوط هواپیما در جمهوری دموکراتیک کنگو در سال 2019.

همان گونه که مطرح گردید بازرسان روسی تحقیقات جنایی خود در این زمینه را آغاز کرده‌اند. برخی منابع ناشناس به رسانه‌های روسی گفتند که معتقدند هواپیما توسط یک یا چند موشک زمین به هوا سرنگون شده است. این موضوع هنوز مورد تأیید قرار نگرفته است اما این حادثه بازتاب وسیع بین المللی داشته و آمریکا و متحدان اروپایی اش، مدعی بوده وگفته اند بررسی‌های اولیه حاکی از کشته شدن یوگنی پریگوژین است.

البته پاتریک رایدر، سخنگوی وزارت دفاع آمریکا،پنتاگون درعین حال تأکید کرده اگرچه اطلاعات بیشتری درباره دلیل سقوط هواپیمای حامل یوگنی پریگوژین وجود ندارد، اما بررسی‌های آن ها نشان داده است احتمالا پریگوژین در سقوط هواپیما کشته شده است و هیچ فرضیه‌ احتمالی در خصوص علت سقوط هواپیما وجود ندارد. این مقام پنتاگون گفت: گزارش‌ها در خصوص حمله موشک زمین به هوا به هواپیمای پریگوژین نادرست است. به عبارت دیگر در این حادثه انگشت اتهام غرب به سوی «ولادیمیرپوتین» است و مدعی می باشند که هواپیمای رهبر واگنر با طراحی و دستور پوتین ساقط شده‌است.

از سوی دیگر روزنامه وال استریت ژورنال مدعی است که بمب‌گذاری و یا هر خرابکار دیگری در خود هواپیما صورت گرفته و منجر به سقوط آن شده است.

روز جمعه 25 آگوست 2023، وزارت دفاع بریتانیا با توجه به روز رسانی اطلاعاتی روزانه خود گفت که در حالی که پریگوژین، 62 ساله، به"تدابیرامنیتی استثنایی"معروف بود، "به احتمال زیاد" در میان کشته شدگان می باشد.

مقامات آمریکایی و غربی؛ هواپیما عمدی سرنگون شده است

گاردین در یادداشت خود یادآور می شود: در بیانیه روسیه در روز یکشنبه 27 آگوست هیچ جزئیاتی در مورد علت سقوط هواپیما که دو ماه پس از شورش کوتاه مدت پریگوژین رخ داد که در آن سربازان واگنر یک ستاد دفاعی در روستوف را تصرف کردند و به سمت مسکو حرکت کردند، ارائه نگردیده است.

مقامات آمریکایی و غربی گفته اند که این هواپیما احتمالاً بر اثر انفجار عمدی سرنگون شده است که منجر به سقوط آن در میدانی در حدود 185 مایلی (300 کیلومتری) شمال مسکو شده است.

سوء ظن ها به سرعت متوجه ولادیمیر پوتین شد و مقامات آمریکایی و غربی گفتند که به احتمال زیاد او معمار این حادثه بوده است، زیرا شورش مسلحانه پریگوژین به عنوان جدی ترین چالش برای رهبرروسیه در 23 سال تسلط وی بر قدرت شناخته شده است.

سخنان پوتین درباره پریگوژین و سقوط هواپیمای حامل وی

به گزارش ایلنا به نقل از سی‌ان‌ان، «ولادیمیر پوتین» رئیس‌جمهوری روسیه در اولین اظهارات خود پس از سقوط هواپیمایی که احتمالاً منجر به کشته شدن «یوگنی پریگوژین» رهبر گروه واگنر شد، گفت که وی مردی با سرنوشت دشوار اما با استعداد بود.

پوتین در دیدار با «دنیس پوشیلین» رئیس جمهوری خودخوانده خلق دونتسک، در کرملین گفت: «من پریگوژین را برای مدت بسیار طولانی، از اوایل دهه ۹۰ می‌شناختم. وی مردی بود که سرنوشت سختی داشت و اشتباهات جدی در زندگی مرتکب شد». رئیس‌جمهوری روسیه گفت: «او مردی با استعداد و تاجری مستعد بود. او نه تنها در کشور ما، بلکه در خارج از کشور، در آفریقا نیز کار می‌کرد». پوتین افزودکه به خانواده‌های همه قربانیان تسلیت گوید؛ این همیشه یک تراژدی است. وی همچنین گفت که نیروهای واگنر «سهم قابل توجهی» در فعالیت‌های جنگی در اوکراین داشته‌اند. پوتین با اعلام این‌که کمیته تحقیقات روسیه در حال بررسی سقوط هواپیما است، افزود: «در اینجا شکی نیست. بیایید ببینیم بازرسان در آینده نزدیک چه می‌گویند. اکنون معاینات فنی و ژنتیکی در حال انجام است. این کار کمی طول می‌کشد».

اظهارنظر "جوبایدن" در مورد سقوط هواپیمای حامل یوگنی پریگوژین

در حالی که روسیه همچنان از اظهار نظر درباره مرگ یوگنی پریگوژین فرمانده گروه واگنر در یک سانحه هوایی خودداری می‌کند،جوبایدن رئیس جمهوری آمریکاگفت که ازوقوع چنین حادثه‌ای درروسیه «تعجب» نکرده است.

کاخ سفید گفت جو بایدن، رئیس‌جمهوری آمریکا چهارشنبه در مورد سقوط هواپیمای حامل یوگنی پریگوژین مطلع شده و او به خبرنگاران گفت که دقیقا نمی‌داند چه اتفاقی افتاده است.

با این حال بایدن ادامه داد: «اما من تعجب نمی‌کنم. اتفاقات زیادی نیست که در روسیه رخ دهد و ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه پشت آنها نباشد، اما من آنقدر نمی‌دانم که پاسخ را بدانم.»

یک مقام آمریکایی هم به شبکه خبری سی‌ان‌ان گفت که «کشته شدن» پریگوژین در دولت بایدن پیش‌بینی می‌شد. این مقام همچنین گفت که این حادثه رویکرد کاخ سفید در قبال کرملین یا جنگ در اوکراین را تغییر نمی‌دهد.

رسانه‌های غربی نیز پس از سقوط هواپیمای فرمانده واگنر، فرصت را غنیمت شمرده و به طرح ادعاهایی درباره سرنوشت او می‌پردازند، از جمله فایننشال تایمز به نقل از یک مقام غربی ادعا کرد: «به ما اطلاع داده‌اند که هواپیمای سقوط‌کرده در شمال مسکو که حامل فرمانده واگنر بوده، با موشک ضدهوایی روسیه سرنگون شده است.»

وال‌استریت ژورنال همچنین به نقل از مشاور امنیت ملی آمریکا گزارش داد که کارشناسان و مقامات امنیتی آمریکا دو ماه پیش در مورد پریگوژین با مشاور ارشد پوتین صحبت کرده بودند. همچنین سی‌ان‌ان به نقل از یک مقام آمریکایی که نامش را اعلام نکرد، گزارش داد که مرگ زودهنگام پریگوژین تا حد زیادی توسط دولت بایدن پیش‌بینی شده بود.[4]

البته کرملین ترور پریگوژین را رد کرده و ارزیابی‌های اطلاعاتی غرب از دخالت احتمالی پوتین را "دروغ مطلق" توصیف کرده است.[5]

موضع اتحادیه اروپا در مورد مرگ پریگوژین

پیتراستانو، یکی از سخنگویان کمیسیون اتحادیه اروپا، اظهارداشت که ادعاهای مربوط به مرگ یوگنی پریگوژین، موسس شرکت امنیتی خصوصی روسی واگنر، مانند هر اطلاعاتی که از روسیه منتشر می شود، نیاز به تأیید دارد.

پیتر استانو در رابطه با ادعاهای مربوط به مرگ پریگوژین گفت: "خبرهای که این روزها از روسیه منتشر می‌شود، معتبر نیست. تأیید این مورد نیز مانند هر خبری که از روسیه بیرون می آید، برای ما بسیار دشوار است. بنابراین، ما نمی‌توانیم اظهار نظر کنیم."

استانو، در مورد تأثیرات مرگ پریگوژین بر واگنر، نیز گفت: "ما امیدواریم که اقدامات واگنر در بسیاری از نقاط جهان به پایان برسد. اما می دانیم که واگنر تنها با بنیانگذارش مرتبط نیست. ما می دانیم که واگنر توسط دولت مسکو سازماندهی، کنترل و تامین مالی می‌شود."

استانو یادآور شد که واگنر به دلیل اقداماتش در اوکراین، سوریه، لیبی و کشورهای آفریقایی در فهرست تحریم‌های اتحادیه اروپا قرار دارد.[6]

واکنش‌ها به کشته‌شدن پریگوژین

1-آدرین واتسو، سخنگوی امنیت ملی کاخ سفید گفت که مرگ احتمالی یوگنی پریگوژین در یک سانحه هوایی در روسیه در صورت تایید، «برای هیچکس تعجب‌آور نخواهد بود.»

وی افزود: «ما آنچه گزارش شده را دیده‌ایم. اگر تایید شود برای کسی تعجب آور نخواهد بود.»

2- در همین حال فرانسه گفته است که «تردیدهای منطقی» در مورد علت سقوط هواپیما وجود دارد.

اولیویه وران، سخنگوی دولت به شبکه تلویزیونی فرانس ۲ گفت: «ما هنوز از شرایط این سقوط اطلاعی نداریم، با این حال می‌توانیم تردیدهایی منطقی در این خصوص داشته باشیم.»

3- کایا کالاس، نخست وزیر استونی به سی‌ان‌ان گفت: «اگر خبر درست باشد نشان می‌دهد که پوتین مخالفان را از بین می‌برد و هرکسی که به فکر ابراز عقیده متفاوت باشد می‌ترساند.»

4- میخائیلو پودولیاک، مشاور دفتر ریاست جمهوری اوکراین گفت که سقوط مرگبار یک هواپیما در روسیه با حضور رئیس واگنر، نشانه‌ای است که ولادیمیر پوتین برای نخبگان روسیه ارسال کرده است.

وی در ایکس (توییتر سابق) گفت: «حذف دیدنی پریگوژین و فرماندهی واگنر دو ماه پس از کودتا، سیگنالی از سوی پوتین به نخبگان روسیه قبل از انتخابات سال ۲۰۲۴ است.» وی معتقد است که پوتین کسی را نمی‌بخشد.

5-سوتلانا تیخانوفسکایا، رهبر اپوزیسیون بلاروس که در تبعید است گفت، یوگنی پریگوژین، رئیس واگنر «قاتلی» است که کسی دلش برای او نمی‌سوزد.

وی در ایکس گفت: «هیچکسی در بلاروس دلش برای پریگوژین جنایتکار نمی‌سوزد. او یک قاتل بود و باید این را به یاد آورد.»

وی معتقد است که مرگ او می‌تواند باعث حذف حضور نیروهای واگنر در بلاروس شود.

6- برای برخی اما مرگ پریگوژین ممکن است کمی دیر اتفاق افتاده باشد. "ایلان ماسک" مدیر عامل تسلا یکی از این افراد است.

وی در واکنش به مرگ پریگوژین در حساب ایکس خود (توئیتر سابق) و در پاسخ به توئیت "جارد ایساکمن"، فضانورد و خلبان آمریکایی که نوشته بود: «خیلی طول نکشید.» پاسخ داد: «دیرتر از آنچه انتظارش را داشتم [اتفاق افتاد]... احتمال کمی وجود دارد که این یک عملیات روانی باشد.»[7]

7- اندیشکده شورای آتلانتیک نیز در گزارشی با اشاره به این که مرگ پریگوژین چه تأثیری بر آینده واگنر خواهد گذاشت می‌نویسد: پوتین با این اقدام در حذف پریگوژین پیامی را به سایرین فرستاد این که با زور و ایجاد رعب و وحشت حکومت می‌کند و هر کس که با او مخالفت کند را از سر راه بر می‌دارد.

8- الکس واینز مدیر برنامه آفریقا در اندیشکده چتم هاوس معنقد است که مرگ پریگوژین و معاون اش احتمالا روحیه اعضای واگنر در آفریقا را تضعیف کرده و می‌تواند برخی از آنان را مجبور به ترک آن گروه سازد.

بهره بردن پوتین از مرگ پریگوژین

مقاله نویس گاردین می نویسد: واکنش‌ها در اوکراین تا حد بی‌تفاوتی محدود شده است، زیرا پریگوژین پس از شورش ناموفق دیگر به‌عنوان یک چهره مهم دیده نمی‌شد. گروه واگنر که زمانی یک واحد کلیدی در اوکراین بود، سه ماه پیش پس از درگیری در باخموت از کشور خارج شده بود. پوتین از آن زمان با صدور فرمانی که واگنر و سایر شورشیان نظامی این گروه را ملزم به سوگند وفاداری به روسیه می کند، به سرعت از مرگ پریگوژین بهره می برد.

پوتین روز پنجشنبه 24 آگوست، در یک مصاحبه تلویزیونی از پریگوژین تمجید کرد و گفت که رئیس واگنر را از اوایل دهه 1990 می شناسد. او پریگوژین، فروشنده سابق هات داگ از شهر زادگاه پوتین در سن پترزبورگ را فردی توصیف کرد که "در زندگی اشتباهات جدی مرتکب شده است" اما او را به عنوان "مردی با استعداد، یک تاجر با استعداد" تحسین می کند.

پوتین گفت که مسافران هواپیما "سهم قابل توجهی" در جنگ در اوکراین داشته اند. ما این را به خاطر داریم. ما می دانیم و فراموش نمی کنیم.»

گاردین یادآورمی شود:عباس گالیاموف، تحلیلگرسیاسی ومتن‌نویس سابق سخنرانی های پوتین، به آسوشیتد پرس گفته است که اگرچه کرملین برای پایان دادن به شورش مسلحانه با پریگوژین قرارداد بسته است و به او اجازه می‌دهد بدون هیچ گونه اتهامی علیه او آزاد باشد، اما احتمالاً این امر به خوبی مورد توجه رییس جمهور قرار نگرفته است.

گالیاموف گفت: این شورش «نقاط ضعف پوتین را به همه نشان داد». او افزود که این واقعیت "کاملاً پوتین را ناراضی کرد، زیرا دعوتی آشکار برای شورشیان بالقوه بود".[8]

آیا کرملین بعد از کشته شدن پریگوژین از واگنر برای پیشبرد سیاست خارجی خود استفاده خواهد کرد؟

آمالندو میسرا استاد سیاست بین الملل در دانشگاه لنکستر در بریتانیا پاسخ این پرسش مهم را چنین داده و می‌گوید که ساختار رهبری واگنر کاملا پنهان است بنابراین مشخص نیست چه کسی به عنوان رئیس آن سازمان جایگزین پریگوژین خواهد شد. او پیش بینی می‌کند علی‌رغم مشکلاتی که واگنر برای پوتین ایجاد کرده آن گروه شبه نظامی به ایفای نقش اساسی در سیاست خارجی روسیه ادامه خواهد داد و از وزارت دفاع روسیه متمایز باقی خواهد ماند. او اشاره می‌کند که کرملین مجبور است تعادل ظریفی را با واگنر برقرار کند و همچنان تمایز بین آن سازمان و دولت روسیه را حفظ کند. با این وجود، کارشناسان معتقدند کرملین از واگنر برای پیشبرد سیاست خارجی روسیه استفاده می‌کند.

میسرا به نشریه تایم می‌گوید: کرملین نخواهد گفت چه فرد تازه‌ای را به عنوان رهبر واگنر منصوب کرده، زیرا این امر باعث طرح مسائل حقوقی و اتهام ارتکاب جنایت جنگی علیه کرملین خواهد شد. بنابراین، انتصاب رهبر تازه در راس واگنر به صورت بی سر و صدا و مخفیانه رخ خواهد داد. من حدس می‌زنم تمام این موارد ممکن است از مدت‌ها پیش برنامه ریزی شده باشند.

میسرا می‌گوید: کرملین نمی‌خواهد هر فردی که رئیس آینده گروه واگنر است دارای همان شخصیت مشابه پریگوژین باشد. رهبر تازه به پیشنهادات و دیدگاه‌های کرملین پاسخگو خواهد بود و هیچ نوع تقابلی به شکلی که پیش‌تر دیده‌ایم وجود نخواهد داشت.

او می‌افزاید: واگنر برای کرملین هدفی حیاتی را دنبال می‌کند. کرملین به سازمانی نیاز دارد تا بتواند برخی اقدامات خود را به طور مؤثر انجام دهد.[9]

دوشنبه: 6 / 06 / 1402- 11 صفر 1445- 28 آگوست 2023

[1] - پریگوژین۶۲ساله، فرمانده شرکت نظامی خصوصی واگنر بود که از اولیگارش‌های نزدیک به پوتین بشمار می آمد. او از اواخر اسفندماه سال گذشته با فرماندهان ارتش روسیه در جبهه جنگ باخموت به اختلاف خورد و آنها را متهم به خیانت کرد. پریگوژین رئیس گروه واگنر که پیشتر آشپز شخصی پوتین رئیس جمهور روسیه بود، در تیرماه 1402 در بیانیه‌ای ارتش روسیه را به حمله علیه مواضع این گروه به جای حمله به مواضع نیروهای اوکراینی متهم کرد. وی همچنین مدعی تصرف پایگاه‌های نظامی شهر روستوف شد و نیروهای خود را به سمت مسکو روانه کرد. وزارت دفاع روسیه و شخص پوتین، پریگوژین را به خیانت متهم کردند. شورش گروه واگنر بعد از چند روز با وساطت الکساندر لوکاشنکو رئیس جمهور بلاروس پایان یافت. صرف‌نظر از این‌که یوگنی پریگوژین در آن شورش قصد کودتا داشت یا آن‌گونه که خود بعدتر گفت، تلاشی بود که مانع ادغام نیروهایش در صفوف ارتش منظم روسیه شود، قضاوت پوتین در آن پیام اما دربارۀ اقدام او روشن بود: «این یک خیانت است.»

[2] - سقوط مرگبار جت شخصی «یوگنی پریگوژین» در منطقه تِوِر روسیه اتفاقی است که در کانون توجه قرار گرفته‌است. گفته شده که پرواز هواپیمای امبرائر-۱۳۵ (EBM-۱۳۵BJ) بر اساس مجوز استفاده از حریم هوایی صادر شده به روش مقرر انجام شد اما در آسمان منفجر و سقوط کرد. در پی اعلام خبر جان باختن رئیس گروه واگنر، تصویری در شبکه‌های اجتماعی بازنشر شد که حکایت از آن داشت که پنجره‌های مرکز گروه واگنر در سن پترزبورگ به شکل صلیب روشن شد.

[3] - ودایع؛ علی. مرگ جهنمی رهبران شورش واگنر. مردم سالاری: شنبه 4 شهریور ماه 1402 – شماره 6067.

[4] - فرقانی؛ روح الله. سرنوشت جنگ در پسا پریگوژین. صبح نو: شنبه 4 شهریور ماه 1402 – شماره 1706.

[5] - برخی تحلیل گران مدعی هستند در روسیه یک شیوه رفتاری وجود دارد که براساس آن می‌توان اقداماتی از این دست را تجزیه و تحلیل کرد. ما در طول ماه‌ها و حتی سال‌های گذشته شاهد هستیم که بسیاری از مخالفان پوتین از تجار گرفته تا مخالفان سیاسی به نحوی تحت پیگرد قرار گرفته‌اند و برخی از آنها نیز از بین رفته‌اند. شورش یوگنی پریگوژین علی‌رغم عملکرد مثبتش در جنگ اوکراین باعث تشدید اختلافات و گمانه‌زنی‌های زیادی شد، زیرا شورش و حمله گروه واگنر به داخل خاک روسیه که دو ماه قبل اتفاق افتاد، عملا اقدامی علیه پوتین و نظام حکمرانی او محسوب می‌شد. حتی در جایی رهبر گروه واگنر اعلام کرده بود، پوتین رهبری است که به درد امروز روسیه نمی‌خورد. بنابراین چنین ماجرایی که اقتدار پوتین را زیر سئوال برد، در فرهنگ سیاسی روسیه بسیار مهم و حساس محسوب می‌شود. در چنین شرایطی بود که طی توافقی میان پوتین و الکساندر لوکاشنکو، قرار شد پریگوژین و نیروهایش به صورت موقت به بلاروس بروند، با این حال شواهد نشان می‌دهد که رهبر شورشی واگنر دائما‌ در میان بلاروس، روسیه و قاره آفریقا در حال رفت و آمد بوده است؛ امری که نشان می‌داد وی قصد داشته دوباره فعال شود و با توجه به تجربیات قبلی در مورد مخالفان پوتین، طبیعی است که دستور مرگ پریگوژین از سوی کاخ کرملین صادر شده باشد. دلیل چنین تحلیلی این است که اولا پرواز رهبر گروه واگنر، مسیر طبیعی خود را طی کرده و در لحظه فرود سقوط کرده است. دوما بخش مهمی از رهبران نظامی این گروه نیز در این پرواز بودند که ظن و گمان‌ها را مبنی بر علاقه کرملین جهت راحت شدن از شر آنها تقویت می‌کند. ( فرجی‌راد؛ عبدالرضا. چرا پریگوژین کشته شد؟ جهان صنعت: شنبه 4 شهریور ماه 1402 – شناسه خبر : 392029)

[6] - تارنمای تی . آر. تی. یکشنبه 5 شهریور ماه 1402-

[7] - یورونیوز: ۲۳ آگوست ۲۰۲۳ - ۲۱:۴۰

8- Kassam; Ashifa and Sabbagh; Dan in Kyiv. Yevgeny Prigozhin confirmed dead after plane crash, Russian investigators say. Translator: Asadollah Afshar . 2023 Guardian News & Media Limited or its affiliated companies.

[9] - پریگوژین و پیام مهم پوتین به مخالفان. ابتکار: شنبه 4 شهریور ماه 1402 –کد خبر: 14585 .