ماه مبارک رمضان ؛ازنگاه امام سجاد(ع)/ اسدالله افشار

ماه مبارک رمضان ؛ازنگاه امام سجاد(ع)

اسدالله افشار

سفارش امام زین العابدین (ع) در دعای 44 و 45 صحیفه سجادیه به هنگام ورود به ماه مبارک رمضان آمده است. ماه رمضان در کنار دیگر ماه های قمری، با توجه به ارج و قرب الهی بیشتری جزو پر سفارش ترین ماه هایی است که مورد توجه پیامبران الهی، ائمه معصوم و خداوند قرار گرفته است؛ ولذا دراین یادداشت سعی شده است با نگاهی به صحیفه سجادیه به عنوان یکی از معروفترین و در عین حال مهجورترین متون ناب شیعی از زاویه ای تقریبا جدید و کاربردی نظر شود. شایان ذکراست در این مقاله، ماه مبارک رمضان از منظرِ زمانِ این ماه، در دو دعای 44 و 45 مورد بررسی و تحلیل قرارخواهد گرفت.

صحیفه سجادیه و ارزش های معرفتی

صحیفه کامله سجادیه در کنار قرآن حکیم، نهج البلاغه علوی وبعضی ازادعیه بلند مفاتیح الجنان منابع اصیل حوزه نقلی جهان تشیع راتشکیل می دهند.

یکی ازویژگی های صحیفه سجادیه، استفاده اززبان دعا دربیان، تبیین،توضیح وتعلیل وحتی دفاع از معارف الهی ودفع شبهات ازاین ساحت است.

استفاده از زبان دعا در زمان امام سجاد(ع) را ازدو منظرمی توان نگاه کرد:

ابتدا ازمنظرشرایط حکومتی خاص دوران امام سجاد(ع) که کبوترسپید بال آزادی در قفس نفس پرستی حاکمان بنی امیه به دام کشیده شده بود و سینه های مردان رازدان ومتأله، لگدکوب آمال آن جماعت دیومنش گشته بود و تقیه رابراین خاندان پاک ومطهر تحمیل کرده بودند و چاره ای برای توضیح، تعلیل و دفاع از حکم آسمانی جز در قالب دعا و رازگویی با پروردگاریگانه باقی نگذاشته بودند؛ وسپس ازاین نظرگاه که استفاده از این زبان، به دلیل آهنگ خاص سخن، ازنفوذ فوق العاده ای برخوردار است و گاهی بلندترین معارف، درکالبد نجواوسخنگویی با خدای سبحان با زبانی ساده وروان و به راحتی منتقل می شود وشیرین ترین آموزه های توحیدی،با شیرین ترین آواها ماندگار می گردد.

یکی ازخصوصیات کتب اصلی شیعه، سعی دربالابردن وتعالی بخشی به سطح تفکرمخاطبان خویش است. بالا بردن سطح بینش و عمق بخشی به نگاه، بصیرت و تفکرازبرنامه های اصلی پیامبران و اولیاء الهی محسوب می شود که درصحیفه سجادیه به بارزترین نحو خود بروز نموده است؛ به طوری که کسانی که درمدتی معین با این اثرانس می گیرند مشاهده خواهند نمودکه دیگر مانند گذشته به انسان، جهان،خدا وپدیده های گوناگون جهان خلقت همانندماه،خورشیدوسیارات و... نمی نگرند.

ارزش زمان در ماه مبارک رمضان

یکی ازتعابیر لطیف امام زین العابدین(ع) در دعای44 صحیفه در مورد ماه مبارک این است که فضایل و برتری های این ماه مشهور است: «فابان فضیلته علی سائرالشهور بما جعل له من الحرمات الموفوره و الفضائل المشهوره: پس برتری این ماه را برماه های دیگر به سبب حرمت های فراوان و برتری های آشکار که برای آن قرارداد هویدا گردانید»[1]؛ یعنی چه در بیان قرآن، چه در گفتمان پیغمبر عظیم الشأن اسلام و چه در سیره اهل بیت آن حضرت(ع)، پیرامون این ماه، کرامت ها و شرافت های آن، آنقدر سخن رفته است و تأکید گشته است که این فضایل و حسن ها به امری بدیهی تبدیل گشته است.

درارزش بهره برداری از فضایل و عظمت های این ماه همین بس که امام راحل که از مردان مبادی آداب و متخلق به اخلاق الهی بود؛ دراین ماه تقریبادیدارهای رسمی خود را لغو می کرد.به طوری که در بررسی که در صحیفه امام صورت گرفت تنها پانزده سخنرانی درطول دوره پربرکت عمر ایشان از ابتدای پیروزی انقلاب تا وفات ایشان درماه مبارک رمضان صورت گرفت. و نهم منحصردر سال های 58و 59 بود و از سال 59 به این طرف هیچ سخنرانی رسمی که در صحیفه امام به ثبت رسیده باشد وجود ندارد. و این نشان از اهمیت این ماه برای خودسازی و بهره برداری عرفانی و معنوی ازاین ضیافت الهی درنزد امام خمینی(س)داشت.

ارزش زمانی ماه مبارک در صحیفه سجادیه

مختصات و ویژگی های اختصاصی که حضرت برای ماه مبارک رمضان به عنوان ارزش های زمانی این ماه برمی شمارد به قرارذیل است:

1- ظرف نزول قرآن

ماه رمضان بر سایر ماه ها برتری آشکار یافته است و این برتری به دو دلیل و نشانه، هویدا و معلوم گشته است: حرمت های فراوان وفضایل آشکار.

حرمت های این ماه نظیرلزوم چشم پوشی ازحلال های فراوانی که درایام، زمان ها و ماه های دیگر مورد استفاده قرارمی گرفت و اکنون در مدار محظورات و موقوفات ایستاده است. و با ترمز کشیدن های بسیار، سیم های خاردار گوناگون بستن، حریم و حرم ساختن های گسترده، سرعت گیرهای متنوع نصب نمودن نشان از عظمت ماه و زمانی دارد که انسان رادراین سفره زمانی به میهمانی و ضیافت فراخوانده است.

یکی از این خصوصیات زمانی که در زیرمجموعه حرمت ها ومانع ها قراردارد؛ حرمت زمانی ماه مبارک است. به گونه ای که امام معصوم(ع) می گوید که خداوند متعال اجازه پیش و پس شدن زمان این ماه را به احدی نمی دهد: «... و جعل له وقتا بینا لایجیز جل و عز ان یقدم قبله، و لایقبل أن یوخر عنه: برای این ماه وقت آشکاری قرار داد که خدای بزرگ و توانا اجازه نمی دهد که پیش انداخته شود و نمی پذیرد که از آن وقت تأخیر بیافتد»[2]؛ بنابراین جایی برای چانه زنی ها، تاویل نمودن های دلخواه و تفسیرهای به رأی در وادی تعیین زمان برای این ماه نخواهد بود. مثلا نمی توان به بهانه های واهی یا به ظاهر موجه یا نیمه موجه، زمان این ماه عظیم راجلوترکشید یا به عقب برد؛ بهانه هایی چون گرمای طاقت فرسای هوای تابستان و در نتیجه برای واردشدن تعداد بیشتری دراین ضیافت و لذت بیشتر بردن و کراهت و رنج کمتری متحمل شدن، به جلوتر یا عقب کشیدن آن اقدام شود.با قراردادن این حرمت زمانی، فلسفه آزمودن انسان ها در سرما وگرما، به هنگام کاریا استراحت و... تحقق می یابد و مجالی برای فرار از آزمون های الهی نخواهد بود.

یکی دیگرازخصوصیات زمانی این ماه، قرارگرفتن این ماه درمقابل یازده ماه دیگراز سال است.

امام(ع) چندین بار با بیان های گوناگون بر این برتری گواهی داده است: نظیر «ثم فضل لیله واحده من لیالیه علی لیالی الف شهر، و سماها لیله القدر: سپس شبی از شب های آن را بر شب های هزار ماه برتری داد، و آن را شب قدر نامید.»[3] و یا: «... شهر رمضان الذی اختصصته من سائر الشهور، و تخیرته من جمیع الازمنه و الدهور، و آثرته علی کل اوقات السنه بما انزلت فیه من القرآن و النور: ماه رمضان را از همه ماه ها اختصاص دادی، و از همه زمان ها و روزگارها برتری دادی و بر همه وقت های سال برگزیدی به سبب فرستادن قرآن و نور.»[4] و یا: «السلام علیک من شهر لاتنافسه الایام:درود بر تو ای ماهی که روزها با آن فخر و سرفرازی نمی کنند.»[5]

2- شب قدر

یکی ازدلایل برتری ماه مبارک بر دیگر ایام سال شب قدر است. به طوریکه یازده ماه درسویی و یک ماه مبارک درسویی؛ وسی روزماه مبارک دریک طرف و سه شب ماه مبارک در طرفی؛ یک شب این ماه دریک جهت و سه شب دیگر در جهتی. وآن شب که معادل هزار ماه است به عنوان ظرف زمانی نزول قرآن و نور مطرح گردیده است. به تعبیرامام، «این شب تا طلوع فجردائم البرکه است: ... سلام، دائم البرکه، الی طلوع الفجر.»[6]

به دلیل همین ویژگی های ممتاز است که براثرآگاه سازی پیغمبر(ص) و اهل بیت عزیز آن بزرگوار(ع)، این ایام در دلهای مومنان، عظیم و با هیبت است: «اهیبک فی صدور المؤمنین»[7] و آرزوی آمدن آن را قبل از فرارسیدن آن می کنند و با جان و دل به استقبال از این ماه می روند: «السلام علیک من مطلوب قبل وقته»[8] و براثر سودهای سرشار و فرا دنیایی که از این اوقات بردند«اربحنا افضل ارباح العالمین»[9] ؛ در دوری از آن، حزین و گریان و غمگین اند: «السلام علیک من محزون علیه قبل فوته»[10] ؛ و در تعبیری دیگر چنین می گوید: «السلام علیک یا اکرم مصحوب من الاوقات، و یا خیر شهر فی الایام و الساعات»(دعای 45 بند 24).

البته درسویی دیگرازمیدان، مجرمان واشقیایی قرارداشتند که برخلاف مومنان که بزرگی و فضل این ماه را درک کردند ودرغم محاق این ماه، سوختند و ناله هایی سجادوارسردادند؛ درشمارش ایام این ماه برای پایان یافتن این ماه بین خود مسابقه گذاشتند وتوان دیدن شادی های مومنان را نداشتند. از این رو امام سجاد(ع) در بیانی، تعجب خود را ازاین طایفه چنین به تصویر می کشد: «السلام علیک ما کان اطولک علی المجرمین، و أهیبک فی صدور المؤمنین: درود بر تو ای ماه، چه طولانی بودی بر گنهکاران، و چه با هیبت بودی در دل های مومنان.»[11]

شاید دلیل آنکه طولانی شدن زمان بر مجرمان را درقرینه مقابل و متضاد، با پر هیبت بودن ماه مبارک در جان مؤمنان جای داد و در یک صف رویاروی نهاد، آن باشد که براثر معرفت به این فضایل و برتری های این ماه، از علت به جای معلول استفاده کرد. یعنی به جای آنکه از تعبیر«ما اقصر...» بهره ببرد، از «ما اهیب...» استفاده کرد. دراین دیدگاه هم این ماه بهترین همنشین و مصاحب خواهد بود: «السلام علیک یا أکرم مصحوب من الاوقات، ویا خیر شهر فی الایام و الساعات»[12]؛ و هم خواستار تداوم الگوی زیستی در این ماه، در ماه های دیگر: «اللهم واجعلنا فی سائرالشهور و الایام کذلک ما عمرتنا: بار خدایا ما را در باقی ماه ها و روزها تا زمانی که زنده داری، همانند این ایام قرار بده»[13]؛ از طرفی، ودرماه مبارک رمضان آتی ازجهتی دیگر می باشد:

«... وابلغ باعمارنا ما بین أیدینا من شهر رمضان المقبل، فاذا بلغتناه فاعنا علی تناول ما انت اهله من العباده...: عمرهای ما را که در پیش است به ماه رمضان آینده برسان، و چون ما را به آن ماه رساندی بر انجام عبادتی که شایسته تو است یاریمان فرما».[14]

و در سویی دیگر دسته ای را نیزغافل ترازطایفه قبل می داند چرا که آنها اصلا زمان آمدن قدم های پاک این ماه را هم در طول دوران اسارت خود در بندگاه گناهان لمس نکردند؛ ویا نخواستند ارزش چنین زمان و هنگامه ای را به رسمیت بشناسند تا بتوانند در پیچ و خم های کوچه های غفلت،کوتاهی، سهل انگاری و ساده بینی ردای مسئولیت و حسابرسی درپیشگاه پروردگارعالمیان را از تن به درکنند و جامه ناموزون تنبلی، انگلی وتن پروری را بر اندام خویش بپوشانند: «اللهم انا اهل هذا الشهر الذی شرفتنا به، و وفقتنا بمنک له حین جهل الاشقیاء وقته، و حرموا لشقائهم فضله: بار خدایا ما اهل این ماه هستیم که به وسیله آن ما را مقام و منزلت ارجمندی دادی، و ما را برای آن به وسیله احسانت توفیق دادی؛ هنگامی که بدبختان وقت آن را نشناختند وبراثربدبختیشان از فضل آن محروم شدند».[15]

3- ظرف نزول فیض خدا

یکی دیگراز خصوصیات زمانی این ماه، ظرف زمانی نزول فیض خدا در شب های ماه مبارک رمضان است. به عنوان مثال شب راهم ظرف نزول قرآن کریم می شمارد و هم ظرف نزول صفح و بخشش الهی برانسان گنه کاری که گردن او در رهن گناه، مستأجر و در دین است.

یکی ازفیض های خاص الهی که کرم و بخشش وی است طبق بیان امام سجاد(ع) در هر شبی از شب های این ماه مبارک فرو فرستاده می شود: «و اذا کان لک فی کل لیله من لیالی شهرنا هذا رقاب یعتقها عفوک، أو یهبها صفحک فاجعل رقابنا من تلک الرقاب: آن سان که در هر شب از شب های ماه مبارک رمضان، برای تو بندگانی باشد که عفوت آنها را آزاد می نماید، یا گذشتت ایشان را می بخشد؛ ما بندگان را از آنان گردان»[16]؛ امام(ع) خصوصیت این شب ها را آزادسازی گردن های در رهن و جان های گروگان در بند انواع عصیان و طغیان می داند. ناسپاسی ها و طوفان های خانه براندازی که می توان ریشه آنها را در جهل به مقام عبادت و طاعت و سرسپردن در درگاه الهی دانست و از طرفی عدم درک مقام این ماه نیزفرض نمود که نتیجه آن دریدن پرده های عفت، عصمت وطهارت است.

لازم به ذکراست که همانگونه که معراج وجریان صعود پیامبراعظم(ع) درشب اتفاق افتاد:«سبحان الذی أسری بعبده «لیلا» من المسجد الحرام الی المسجد الاقصی...»[17] ؛شب های ماه مبارک رمضان نیزظرف صعود،بال گشودن، سقف آسمان را شکافت وازدریچه تنگ دنیابینی سربلند نمودن هم هست.

یعنی ازسویی دراین ماه انسان درپرتو نزول قرآن کریم، صعود می کند وازطرفی دیگر، فیض حق با ریزش ونزول بر روزه داران، زمینه های آمرزش،تعالی وبالا رفتن بندگان فراهم می شود.ودرنهایت یکی دیگرازویژگیهایی که برای روزها وشب های این ماه پربرکت مشخص می شود وازنگاه اخروی وقیامت شمارحضرت نشأت می گیرد، مسأله شاهد بودن این ماه و شهادت دادن این ایام در دنیایی دیگر و پرونده سازی براساس اعمال ما در روزها و شب های این بخش ازعمر وزندگانی ما است:«أعنا فی نهاره علی صیامه، و فی لیله علی الصلاه و التضرع الیک، والخشوع لک، والذله بین یدیک حتی لایشهد نهاره علینا بغفله، و لا لیله بتفریط:بار خدایا ما را در روزهای ماه رمضان به روزه داری، و در شب های آن به نماز و زاری به سوی تو، و فروتنی برای تو و خواری در برابر تو یاری فرما تا روزهای این ماه بر غفلت ما، و شب هایش بر کوتاهی ما گواهی و شهادت ندهند.»[18]

بایدهای زمانی ماه مبارک درصحیفه سجادیه

منظوراز بایدها،ترسیم نقشه راهی است که طی طریق درآن مسیررا امام سجاد(ع) برای خود ودیگر روزه داران در قالب زبان دعا ازخداوند متعال درخواست می کند تا دراین ماه به آن برنامه نزدیک شود و گام های خویش را برفرق آن اهداف نهاده و بالارود و بدین وسیله روزه ها، شکوفا شود وثمر دهد.

براین اساس روزه روزه داران یا هدفمند، مدون، مهندسی شده ودارای نقشه و برنامه است و یا بی برنا مه و باری به هرجهت می باشدکه در نتیجه عقیم، سترون، نازا و ابترخواهد ماند.

لزوم نقشه حرکت داشتن درامورمعنوی همانند امورمادی تا آنجا احساس می شود که درحسابرسی پسین، ازتمام ابعاد زندگی سؤال می شود نه فقط ازیک بعد آدمی.

تصویرانسان هایی که در جزءجزء زندگی مادی خود دارای برنامه، حساب و کتاب و چرتکه اندازی دقیق وبرپایه عقل معاش هستند و از زندگی معنوی منظم وبا برنامه غافل اند آنقدرخنده داراست که تصویرفردی که به جای قاشق،ازبیل برای غذا خوردن استفاده می کند ویا شخصی که به جای کارد میوه خوری، ازاره چوب بری بهره می برد. اينك به پاره اي ازاين بايدها درذيل اشاره مي نمائيم:

1- حرمت نگه داشتن زمان نمازدراین ماه

یکی ازبایدهای زمانی که امام سجاد(ع) خود رادرآن مسیر قرار می دهد و ازخداوند بلندمرتبه درخواست می نماید؛ حرمت زمان نماز رادر این ماه دانستن است. امام(ع) در دعای 44 در بند 8 و 9 به اوقات نماز سه باراشاره می کند که در جای خود، اهمیت پاسداشت اوقات نماز را در این ماه در نزد خاندان پاک پیامبر(ص) نشان می دهد: «اللهم... وقفنا فیه علی «مواقیت» الصلوات الخمس بحدودها التی حددت، و فروضها التی فرضت، و وظائفها التی وظفت، و«أوقاتها» التی وقت؛ وانزلنا فیها منزله المصیبین لمنازلها، الحافظین لارکانها، المودین لها فی «أوقاتها»...: بار خدایا ما را در این ماه بر اوقات نمازهای پنج گانه باحدود و احکامش که مقرر نموده ای و واجباتش که واجب کرده ای و شروط و اوقاتش که شرط و تعیین نموده ای آگاه گردان؛ و ما را در نماز همچون کسانی قرار ده که مراتب شایسته آن را دریافته، وارکان وجوانب آن رانگاهدارنده اند وآن رادراوقات خود به جا می آورند»[19]؛ در این بندها درخواست می شود که براوقات نمازهای پنج گانه واقف گردد و نیز به صورت سربسته از نمازگزارانی صحبت می شود که نماز را در وقت خود ادا می کنند واز خداوند متعال درخواست می شود که مقام چنین نمازگزارانی را به وی مسئلت کند.

درجامعه ما نیزدرصورتی می توان در عمق بخشی فرهنگ ناب و استثنایی قرآن و عترت اقدام نمود که معارف این خاندان را به صورت کاربردی مطرح نمود و آن را در اختیار مردم قرار داد. به عنوان مثال ازهمین بخش ازدعای بلند امام سجاد(ع) به راحتی می توان براهمیت نماز اول وقت دراین ماه خصوصا نمازمغرب وعشاء تأکید کرد. این امرسنتی است که در بعضی مساجد سنتی حاکم است به طوری که در هنگام افطارابتدا به برپایی نمازجماعت مغرب و عشاء می پردازند و آنگاه به سمت افطاررهسپارمی شوند و در نقطه مقابل نیز مبنای نادرستی پایه گذاری شده است که چند ساعت بعد ازافطاراقدام به برپایی و اقامه نمازجماعت می کنند. لازم به توضیح نیست که فرهنگ نماز و روزه در صورتی به رشد معنوی و اجتماعی انسان ها منجر خواهد شد که در نقشه ای که اهل بیت(ع) و خصوصا امام سجاد(ع) درصحیفه ترسیم کرده اند تعریف شده باشند و به رسمیت شناخته شده باشند. سنت گذاری غلط دراین مسیرآنقدر سوگ آور و زیان رسان است که عرفان های تقلبی درنسبت با عرفان اهل بیت(ع) که شفا،دارو ونور است.

2- درخواست آزاد کردن گردن های مرهون در بند گناه

یکی دیگراز بایدهای زمانی این ماه که برمبنای ارزش شناسی این ماه استوارگشته است درخواست آزاد کردن گردن های مرهون در بند گناه است.

بر پایه اعتقاد امام سجاد(ع) قصه شب های این ماه غیر از زمان روز این ایام است. چون شب های این ماه محل نزول فیض الهی بر بنده است واین نزول سبب رشد، بالا رفتن و پرکشیدن انسان می شود، امام می فرماید: خدایا درهر شبی ازشب های این ماه گردن های بسیاری از زنجیر توان فرسای گناه آزاد و رها می شوند و دربند کرم و بخشش تواسیرمی آیند که این اسارت عین آزادی و بزرگترین کرامت و شرافت محسوب می شود. «واذاکان لک فی کل لیله من لیالی شهرنا هذا رقاب یعتقها عفوک، أو یهبها صفحک فاجعل رقابنا من تلک الرقاب».[20]

3- درخواست مشخص نمودن تکلیف روزهای این ماه

یکی دیگرازدرخواست های امام(ع) درباب زمان دراین ماه، مشخص نمودن تکلیف روزهای این ماه و نیز شب های پربرکت این ایام است. در تفکر امام(ع) روزهای این ماه زمان روزه داری، و شب ها موقع ایستادن و قیام است. امام(ع) در قسمتی دیگر براین مطلب که روزها روزه، و شب ها به قیام بایستد تأکید می کند و قیام را نیز تفسیر می کند:«أعنا فی نهاره علی صیامه،و فی لیله علی الصلاه والتضرع الیک، و الخشوع لک، والذله بین یدیک حتی لایشهد نهاره علینا بغفله، ولالیله بتفریط»[21] در این بند از دعا قیام را به نماز، تضرع، خشوع و ذلت در برابرپروردگارعالمیان معنا نموده است.

4- شرافت وكرامت داشتن اين ماه

و در نهایت ازمکتب فکری خودکه ازمعرفت ناب اهل بیت(ع) ناشی می شود و چهره انسان شناسی حقیقی اسلامی را به نمایش می گذارد بایدی را مطرح می کندکه برپایه، مبنا و مبداء معرفتی عمیق خود بنا نموده است. امام (ع) دریک سوی میدان ماه مبارک رمضان را دربندهای گوناگون دعای 44 و 45 وصف نموده است به گونه ای که شرح و تدریس این دو دعا نیاز به تشکیل جلسات علمی و معرفتی ویژه ای است و نمی توان بدون طرح مقدمات اخلاقی،حکمی و معرفتی خاص به سراغ این معارف رفت و غنای این معارف تا بدان حد است که نیاز به تشکیل جلسات غنی معرفتی و تدریس در بالاترین سطح حوزه و دانشگاه است. اگر در این زمینه ها خلأهای جدی وجود دارد و اصلا این معارف ناشناخته مانده است دلیلش همان غربت اهل بیت عصمت و طهارت (ع) می باشد.

امام (ع) در بند43 ازدعای 45 همانند مغزولب، دودعای 44 و45 سخن می گوید واین ماه را سبب شرافت و کرامت خود می داند که خدای سبحان چنین عطا نموده است وهر کس به اندازه ظرف وجودی خود ازآن بهره می برد: «اللهم انا اهل هذا الشهر الذی شرفتنا به».[22]

طبق ویژگی هایی که برشمرده شد، ماه مبارک رمضان ازدو ویژگی نزول رحمت خدای متعال نظیر نزول کلام خود،وازسویی دیگرصعود وبال گشودن انسان برخوردار است.

اهمیت این اختصاصات برای ماه مبارک درمنطق عارفانه امام(ع) تا بدان حد است که می فرماید این ماه سبب شرافت ماست؛اما سخن بلند امام درقسمتی کوتاه ازدعای 44 به همین جا ختم نمی شود. بلکه براساس انسان شناسی الهی، اعلام می کند که زینت و زیور ماه مبارک- علیرغم همه توصیفات گذشته - به طاعت ما برای خداست:«اللهم... زین اوقائه بطاعتنا لک: خدایا اوقات ماه مبارک رمضان را به طاعت ما برای تو زینت بده».[23]

دراین سطح از نگاه، این انسان است که با عبادت، طاعت،خشوع و خضوع خود برای پروردگار عالمیان به زیباسازی وجلوه آرایی این ماه اقدام می کند. امام (ع) این معارف را در طول کتاب مظلوم و فراموش شده صحیفه سجادیه بارها به زبان های مختلف مطرح نموده است.به عنوان مثال در دعای مرزداران،اشاره می کند که رحم های زنان کفار حربی را عقیم گردان، پشت های مردانشان راخشک کن، نسل چهارپایان و حیواناتشان را قطع نما، اجازه باریدن باران را به آسمانشان، و اجازه روییدن نباتات را به زمین هایشان مده و.... سپس فلسفه این دعا راچنین بیان می کند: «اللهم... فرغهم عن محاربتهم لعبادتک،وعن منابدتهم للخلوه بک حتی لایعبد فی بقاع الارض غیرک، و لاتعفر لاحد منهم جبهه دونک: بار خدایا مسلمانان را از جنگیدن با دشمن برای عبادت و بندگیت و از زد و خورد با آنها برای خلوت نمودن و تنهایی گزیدن با تو آسوده گردان تا همه جای زمین جز تو پرستش نشود، و جز تو برای کسی از ایشان پـیشانی به خاک گذارده نگردد.»[24]

چنانکه مشاهده می شود درپایان این بخش از مناجات خویش؛ راز ختم جنگ و جهاد اصغر را برپایی عاشقان و گسترش فرهنگ عبادت در سطح جهانی می خواند تا هیچ سری جز برای الله به سجده نرود و هیچ ذکری از هیچ دیر و کنیسه و کلیسایی بلند نشود مگر آنکه ندای توحید الهی را فریاد کنند.

علاوه براین بایدها دسته ای از نبایدهای زمانی است که با بررسی بایدهای زمانی که در نقطه مقابل قرار دارند روشن می شود. در یکی از درخواست های امام سجاد (ع) ماه مبارک رمضان از نظر زمانی به عنوان عید دوستان خدا نام برده شده است:«... السلام علیک یا شهر الله اکبر، و یا عید اولیائه» [25] براین اساس معنای درخواست دیگر حضرت از خداوند که در نجوا گویی خویش مسالت می نماید که ماه های دیگر ما را در روند و پروسه ماه رمضان این سال قرار بده: «اللهم واجعلنا فی سائر الشهور و الایام کذلک ما عمرتنا»[26] ؛ این است که در صورتی که ماه رمضان ما عید باشد این توان را دارد که درخواست نماییم که همه ایام سال برای این چنین عید و زمان شادی باشد وگرنه اگر در پیچ و خم های انواع ناپاکی ها، این ماه مبارک تلف گردد و ضایع شود. همچون لباس چرک و کثیفی خواهد بود که جایگاهی جز سطل زباله نخواهد داشت چه برسد که الگوی رفتاری و نظری سالکان در سالیان باشد.

مسأله رشد وبرنامه داشتن دراین ماه

صحیفه سجادیه درعین حال که یکی ازغنی ترین آثار شیعی است متأسفانه میان غفلت ها وکوتاهی ها، خیابان نشین کوچه های غبارگرفته آرزوهای دور و دراز ما خاکیان گشته است. بهترین راه و راهکار برای زدودن ابرهای تساهل های در صحیفه پژوهی، بازکردن راه برای محققان و پژوهشگرانی است که توان کاربردی نمودن این مباحث و عرضه و توزیع و توضیح به روزاین معارف مطالب است.

یکی ازمطالبی که مورد نیاز مخاطبان گوناگون دررابطه با ماه مبارک رمضان است مسأله رشد و برنامه داشتن دراین ماه است که امام سجاد (ع) در بخش های مختلف سعی در مهندسی نمودن اعمال و افکار دراین ماه درصحیفه درقالب دعا نموده است.دراین بخش فقط به بررسی ارزش ها و بایدها و نبایدهای زمانی پرداخته شد.

طبق تفکرامام (ع) روزه روزه داران درصورتی بالنده، بارور و پربرو بارخواهد بودکه به ریسمان محکم طاعت و عبادت برنامه دار متصل گردند و دراین راه با تفکرو معرفت قدم بردارند. دراین صورت ماه مبارک رمضان، عیدی به یادماندنی و خاطره زا خواهد گشت و شایسته آن خواهد شد که از خداوند درخواست کنیم که هرماه ما، رمضان، و هرروزما روزماه مبارک، و هرشب ما لیله القدر باشد.[27]

جان کلام این که؛ امام سجاد(سلام‏ الله‌ عليه) ماه مبارك رمضان را عيد اولياء الله مي‏ داند. در صحيفه سجّاديه دعايي درباره مقام دعا و وداع ماه مبارك رمضان وجود دارد كه در مقدمه اين دعا حضرت كليّات نعمتهاي الهي را مي شمارد و اينكه بخششهاي خداي سبحان ابتدايي است، نه از روي استحقاق. بعد از آن مقدمه مي فرمايد: يكي از بهترين بخشش هاي خداوند سبحان، ماه مبارك رمضان و روزه اين ماه است.[28] شاعر مي گويد:

عارفان هر دمي دو عيد كنند *** عنكبوتان مگس قديد كنند[29]

دوشنبه: 13 / 01 / 1403- 21 رمضان 1445- 1 آوریل 2024

[1] - دعای 44 بند 18.

[2] - دعای 44 بند4.

[3] - دعای 44 بند 5.

[4] - دعای 45 بند20.

[5] - دعای 45 بند 33 .

[6] - دعای 44 بند5.

[7] - دعای 45 بند 32.

[8] - دعای 45 بند 38.

[9] - دعای 45 بند 22.

[10] - دعای 45 بند 38.

[11] - دعای 45 بند 32.

[12] - دعای 45 بند 24 .

[13] - دعای 44 بند 18.

[14] - دعای 45 بند 46.

[15] - دعای 45 بند 43.

[16] - دعای 44 بند14.

[17] - سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ: پاک و منزه است خدایی که در (مبارک) شبی بنده خود (محمّد) را از مسجد حرام (مکّه معظّمه) به مسجد اقصایی که پیرامونش را مبارک و پر نعمت ساختیم سیر داد تا آیات و اسرار غیب خود را به او بنماییم که او (خدا) به حقیقت شنوا و بیناست. سوره اسراء / 1.

[18] - دعای 44 بند17.

[19] - دعای 44 بند 8 و 9.

[20] - دعای 44 بند 14.

[21] - دعای 44 بند 17.

[22] - دعای 45 بند 43.

[23] - دعای 44 بند17.

[24] - دعای 27بند 7.

[25] - دعای 45 بند 23.

[26] - دعای 44 بند 81.

[27] - مهدی غیاث فخری، ماه مبارک رمضان درصحیفه سجادیه، روزنامه کیهان: 14 شهریورماه 1389.

[28] - صحيفه سجاديه، امام على بن الحسين(عليه السلام)، دفتر نشر الهادى‏، قم،‏ 1376 شمسی، چاپ: اول‏، ص 196، (و كان من دعائه عليه السلام في وداع شهر رمضان).

[29] - ديوان حكيم سنائى، سنايى، مجدود بن آدم، نشر سنايى، تهران، 1354 شمسی، باب 6، حکایت (به گدای بگفتم ای نادان). / كار عنكبوت آن است كه بتنَد و با اين تارها، مگس را صيد كرده قديد و قورمه درست كند. او كارش غير از ذخيره كردن چيز ديگري نيست؛ اما عارف در هر دم و هر نفس دو عيد دارد كه سعدي گفت: «هر نفسي كه فرو مي رود ممدّ حيات است و چون بر مي‏آيد مفرّح ذات؛ پس در هر نفسي دو نعمت موجود است و بر هر نعمتي شكري واجب». لذا عارف در هر دم دو عيد دارد و بهترين دمي كه انسان دارد در ماه مبارك رمضان است كه «أَنْفَاسُكُمْ فِيهِ تَسْبِيح‏»(3) نفس كشيدن در اين ماه «سُبُّوحٌ قُدُّوس‏» گفتن است.