نقش اختلالات درون خانواده در گرایش جوانان به اعتیاد

 نقش اختلالات درون خانواده در گرایش جوانان به اعتیاد            

 دکتر اسدالله افشار

اعتیاد به مواد مخدر به عنوان پدیده ای زیستی- اجتماعی- روانی یکی از غم انگیز ترین تراتژی های انسان معاصر است که تبعات بسیار ناخوشایند اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی دارد. رابطه اعتیاد با مسائل اجتماعی ارتباطی دوجانبه است. از یک سو اعتیاد، جامعه را به انحطاط          می کشاند و از سوی دیگر پدیده ای است که ریشه در مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی دارد. اعتیاد گرایش فرد را به اصول اخلاقی و معنوی و ارزش های اجتماعی کاهش می دهد. به طوری که آسیب شناسان اجتماعی، اعتیاد را به مثابه «جنگ شیمیایی خانگی» و «جنگ بدون مرز»          می دانند.[1]

در واقع اعتیاد به مواد مخدر همچون الکل نه فقط بر جسم فرد بلکه برروح و روان، تفکر و رفتار و همچنین بر نگرش فرد نسبت به خود، نزدیک ترین دوستان و دیگران تأثیر می گذارد. پیامدهای ناخوشایند ناشی از آن یکی از مهم ترین مشکلات سلامت عمومی در سراسر جهان بشمار می رود. علیرغم  سابقه طولانی، اختلال های وابسته مواد در دنیا اخیرا به یک مشکل بزرگ جهانی تبدیل شده که ازعوامل روان شناختی، اقتصادی، فردی، خانوادگی و سیاسی تأثیرمی گیرد.

 خانواده ها از مهم ترین عوامل اعتیاد جوانان در دنیا

پژوهش های صورت گرفته، خانواده را به عنوان یکی از مهم ترین و مؤثرترین عوامل در پیشگیری و یا ایجاد کننده گرایش فرزندان به سمت مواد مخدر برشمرده اند.[2]

لازم به ذکر است خانواده، بخشی از گروه اجتماعی اولیه فرد است و اولین کانون اجتماعی شدن است که نگرش ها و رفتارهای فرد را تحت تأثیر قرار می دهد. باید اذعان داشت والدین به طور مستقیم و غیر مستقیم بیشترین حمایت و تأثیر را بر روی فرزندان خود دارند. جو عاطفی خانواده که چگونگی دخالت یا عدم دخالت شان در کارهای اعضای دیگر و رقابت و همکاری آن ها با یکدیگر است، در سلامت روانی و رفتاری فرزندان مؤثراست.

نتایج شواهد پژوهشی در این زمینه

شواهد پژوهشی نشان می دهندکه:

1- تعامل والدین- کودک بر عملکرد خانواده و بهزیستی روان شناختی فرزندان تأثیر می گذارد.[3]  

2- چندین ویژگی از رابطه والدین- کودک مانند سطوح پایین صمیمیت، پذیرش و محبت والدین با بزهکاری و رفتارهای ضد اجتماعی فرزندان مرتبط است.

3- در مقابل، سست شدن روابط عاطفی حاکم بر خانواده و جو توأم با تعارض منجر به ادراک ضعیف خود کارآمدی، اعتماد به نفس پایین و عدم احساس شایستگی اجتماعی در فرزندان می گردد و آن ها با یک شخصیت رشد نیافته و ناایمن به جامعه وارد می شوند و بالطبع در مواجهه با رویدادها و فشارهای زندگی اجتماعی احساس ناامنی می کنند، چرا که تأمین امنیت و احساس امنیت فردی در درجه اول به محیط خانواده بر می گردد.[4]  

4- در این بخش باید به این نکته مهم نیز توجه داشت که جو خانوادگی حمایتی و صمیمیت عاطفی یک پیش شرط برای سلامت جسمی و روانی کودکان در طول زندگی شان است، در حالی که انزوا و بیگانگی خانوادگی اغلب با مشکلالت رشدی همراه است.

5- یک خانواده ناکارآمد با روابط عاطفی سرد، آسیب دیده، روابط هیجانی ناسازگار و نا عادلانه، پرخاشگری، رفتارها و الگوهای حل تعارض بد مشخص می شود.

6- اختلالات درون خانواده تأثیر منفی بر نوجوانان و رشدشان دارد و آن ها با استفاده از مصرف مواد سعی در پیدا کردن راهی برای خروج از وضعیت غیرقابل تحمل خانواده دارند؛ به طوری که پژوهش ها نیز نشان می دهد داشتن روابط خانوادگی ضعیف پیش بینی کننده مصرف مواد می باشد.

7- در مقابل، پژوهش های دیگر[5] نیز نشان داده است که کارکرد مؤثرخانواده باعث افزایش ایمنی و کاهش مشغله ذهنی، کناره گیری و مشکلات رفتاری در کودکان  می شود و کودکانی که دارای خانواده های با ارتباطات باز هستند، شادتر، سالم تر و از زندگی شان راضی هستند.

8- هر اندازه، خانواده از محیط و جو عاطفی سالم و در نتیجه رفتارها و تعاملات   سالم تری بهره مند باشد، و به عبارتی صداقت، صمیمیت، یکدلی، یکرنگی، ملاطفت، مهربانی و عشق بر فضای عمومی خانواده مستولی گردد، به همان میزان نیز فرزندان در کسب هویت، افزایش عزت نفس و داشتن خودپنداره مثبت، موفق تر بوده و در نتیجه با وقایع زندگی و اطرافیان، سازگارانه تر برخورد خواهند نمود.

9- تحقیقات نشان داده است بداخلاقی والدین و نداشتن ارتباط خوب با فرزند، جزء عوامل محیطی مستعد کننده گرایش به اعتیاد می باشد. تجربه محیط ناخوشایند در خانواده می تواند اضطراب، افسردگی و پرخاشگری را در فرد افزایش دهد و این عواطف منفی می تواند فرد را مستعد گرایش به اعتیاد کند.[6]    

10- هنگامی که انسان از لحاظ عاطفی و اجتماعی حامی کمتری دارد، احساس تنهایی از لحاظ روان شناختی بر او مستولی می گردد. احساس تنهایی به عنوان یکی از نشانه های افسردگی و گرایش لغزش گونه افراد به اعتیاد است؛ لذا یکی از مسائل مطرح شده در حوزه اعتیاد، احساس تنهایی ناشی از طردهای اجتماعی و حذف محیط حامی به سبب ادامه این رفتارهای مخاطره آمیز می باشد.

جان کلام این که؛ اعتیاد به مواد مخدر به عنوان یک آسیب اجتماعی در مبحث  آسیب شناسی اجتماعی مطرح است که در بسیاری از کشورها، قشرمولد و جوان را مورد هدف قرار داده و از این طریق مضرات اجتماعی، اقتصادی، فردی و فرهنگی بسیاری را به بار آورده است. اعتیاد موجب زوال شخصیت و ضعف توانایی جسمانی جمعیت جوان شده و آنان را از گروه فعال و پر نشاط جامعه دور می کند. در این راستا شناسایی جوانان در معرض خطرسوءمصرف مواد و سایر رفتارهای پر خطر باید از دغدغه های جدی و اساسی متولیان تعلیم و تربیت باشد.

شنبه: 17 / 12 / 1398- 12 رجب 1441- 7 مارس 2020

[1] - افشاری، مریم؛ بابا خانی، نرگس؛ احمدی، آرمیندخت؛ وشمس الدینی لریی، سلوی (1395). مقایسه میزان حرمت خود، خود کار آمدی و خود تنظیمی در افراد وابسته به مواد افیونی، مواد محرک و افراد عادی. مجله پزشکی قانونی ایران، 22(1)، 22-15.  

[2] - میرزایی علویجه، مهدی؛ نصیرزاده، مصظفی؛ اسلامی، احمدعلی؛ شریفی راد، غلامرضا، حسن زاده، اکبر ( 1392). تأثیر عملکرد خانواده در وابستگی جوانان به مواد مخدر صنعتی. فصلنامه آموزش بهداشت و ارتقای سلامت ایران، 1(2)، 30- 19.

[3] - ارقبایی، محمد؛ سلیمانیان، علی اکبر؛ و محمدی پور، محمد ( 1397). نقش جو عاطفی خانواده در گرایش به مصرف مواد: بررسی نقش میانجی عاطفه منفی. فصلنامه اعتیاد پژوهی سوءمصرف، سال دوازدهم، شماره چهل و پنجم، 70-53.  

[4] - عباسی، قدرت ا... ( 1394). بررسی عوامل روان شناختی مؤثر بر احساس امنیت عمومی. طرح پژوهشی، نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران.

[5] - پورسینا، زهرا؛ طهماسیان، کارینه؛ و صادقی، منصوره سادات (1393). نقش واسطه ای ایمنی هیجانی در رابطه بین کارکرد خانواده و مشکلات رفتاری کودکان.مجله روان شناسی خانواده،1(2)، 78-69.

[6] - شیخ الاسلامی، راضیه؛ نجاتی، عصمت؛ و احمدی، ساره (1390). پیش بینی مؤلفه های شادکامی زنان متأهل از طریق عزت نفس و روابط زناشویی. مجله زن در فرهنگ و هنر،3(1)، 54-39.