ایران به دنبال روابط نزدیک با قدرت های نوظهورجهانی

ایران به دنبال روابط نزدیک با قدرت های نوظهورجهانی

اسدالله افشار

ایران با تلاش برای ایجاد روابط قوی تر با کشورهای بانفوذ آسیایی، انگیزه ای برای عضویت در سازمان همکاری شانگهای (SCO) پیدا کرد. متأسفانه رسانه های غربی همواره رویکرد ایران را منفی نشان داده اند.

در 14 جولای 2023، وب‌سایت Worldcrunch مقاله‌ای با عنوان «چرا ایران بیش از پیش به روسیه و چین متکی است» منتشر کرد که در آن دیدگاه منفی نسبت به سیاست نگاه به شرق ایران به تصویر کشیده شد.

این مقاله نشان می دهد که عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای منجر به تسلط چین بر ایران شد. علاوه براین، استدلال می‌کند که ایران در ازای مشارکت در سازمان، تنها از مزایای اقتصادی اندکی برخوردار می‌شود.

در این گزارش، نویسنده به چگونگی علاقه سه قدرت برتر سازمان به دستیابی به نفت و سنگ آهن ارزان قیمت ایران پرداخته است. نویسنده همچنین توضیح می‌دهد که چین و روسیه در ازای دسترسی به منابع ایران از ایران محافظت می‌کنند و از ایران در برابر دولت‌های غربی و اعتراضات داخلی محافظت می‌کنند. با این حال، به نظر می رسد اطلاعات ارائه شده در این گزارش بخشی از تلاش های مداوم دولت های غربی برای خنثی سازی پیشرفت های صورت گرفته در ایران است.

علیرغم آنچه این گزارش نشان می دهد، ایران به دنبال حمایت چین یا روسیه نیست. عضویت ایران در این سازمان ریشه در درک دقیق این کشور از شرایط منحصر به فرد پیرامون مسائل منطقه ای و بین المللی دارد. بسیاری از کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که قرن آینده تحت سلطه آسیا خواهد بود و چین قبلاً به عنوان یک قدرت بزرگ شناخته شده است. انتظار می‌رود در دهه‌های آینده، هند نیز افزایش نفوذ مشابهی را تجربه کند.

پیش‌بینی می‌شود که در سال‌های آینده، رویدادهای مهم جهانی از اروپا دور شده و در آسیای مرکزی، که به آن آسیای میانه نیز گفته می‌شود، رخ دهد. تمرکز ایران بر این منطقه استراتژیک نشان دهنده تمایل این کشور برای تأثیرگذاری بر آینده جهان است. این نشان دهنده انحراف از روند رویدادهای مهم بین المللی در اروپا است که برای چندین قرن وجود داشته است.

شایان ذکر است که مقامات مختلف ایران تلاش کرده اند روابط مثبتی با دولت های اروپایی ایجاد کنند. اخیرا ایران با میانجیگری اتحادیه اروپا موافقت کرد و تعهدات قابل توجهی در رابطه با برنامه هسته ای خود پذیرفت. این کار به منظور رعایت مکانیسم های بین المللی و جذب سرمایه گذاری از سوی دولت های غربی انجام شد. با وجود این، دولت های اروپایی نتوانستند یک کانال تهاتری محدود برای تجارت با ایران ایجاد کنند. در نتیجه، ایران تمرکز خود را بر بهبود روابط با همسایگان و پیروی از سیاست اوراسیاگرایی تغییر داد و راهبردهای قبلی خود را جایگزین کرد.

علاوه بر نکات فوق، قابل ذکر است که ایران روابط مستحکم و قوی تری با قدرت های آسیایی نسبت به قدرت های غربی دارد. این امر منجر به اجرای سیاست «نگاه به شرق» و تقویت روابط با شرق شده است. پیشینه تاریخی مشترک یکی از عوامل مشترک ایران، چین و هند است. هر سه ملت تحت تأثیر استعمارقرار گرفته اند.

دومین شباهت بین این کشورها، دیدگاه کنونی آنها نسبت به نظم بین المللی است. روسیه، چین و ایران به دلیل نارضایتی ازجایگاه فعلی خوددرنظام جهانی، تجدیدنظرطلبان محسوب می شوند. علیرغم داشتن راهبردها و رویکردهای متمایزبرای دستیابی به اهدافشان، آنها این باوررا دارند که نظم موجود ظالمانه است، که بر توسعه روابط آنها تأثیر منفی می گذارد.

تصمیم ایران برای تعامل با قدرت های آسیایی از طریق سازمان همکاری شانگهای ناشی از دلایل استراتژیک حیاتی بود. اما منافع خاص نیز علاقه ایران به این سازمان را توضیح می دهد. برای اولین بار، این اولین عضویت ایران در یک سازمان منطقه‌ای با عملکرد امنیتی از زمان حضورش در سازمان پیمان مرکزی (CENTO) است که قبلاً به عنوان سازمان پیمان خاورمیانه (METO) شناخته می‌شد. ایران با پیوستن به سازمان همکاری شانگهای این شانس را دارد که با سایر اعضا در رزمایش های نظامی مشترک برای مقابله با تروریسم تکفیری شرکت کند. این امر به تدریج روابط نظامی ایران با سایر کشورهای عضو را تقویت خواهد کرد.

قابل ذکر است که ایران با هیچ کشور آسیای مرکزی به جز ترکمنستان مرز مستقیم ندارد. با این حال، با توجه به اینکه بخش قابل توجهی از نفوذ فرهنگی ایران به آسیای مرکزی کشیده شده است، برقراری ارتباط بین ایران و کشورهای آسیای مرکزی از طریق سازمان همکاری شانگهای می تواند روابط خارجی ایران را به طور قابل توجهی بهبود بخشد. این مشارکت می تواند منجر به افزایش مبادلات و سرمایه گذاری خارجی و گسترش فرصت های گردشگری در داخل ایران شود.

علاوه بر این، ایران از ارائه لیست گروه های تروریستی توسط سازمان همکاری شانگهای سود می برد زیرا به ایران اجازه می دهد از هرگونه تهدید احتمالی علیه گروه های وابسته به جنبش مقاومت فلسطین جلوگیری کند. همچنین عضویت در این سازمان امنیتی ایران را قادر می سازد تا در زمینه صادرات تسلیحات به آسیای مرکزی با ترکیه رقابت کند. تاسیس اخیر کارخانه تولید هواپیماهای بدون سرنشین ایرانی در تاجیکستان، پتانسیل ایران را به عنوان تامین کننده تسلیحات در منطقه نشان می دهد.

ذکراین نکته ضروری است که حضورایران دراین سازمان برای کشورهای آسیایی قابل توجه است.این گزارش با تأکید بر عرضه نفت ایران به هند و چین، این واقعیت را نادیده می گیرد. باید اذعان داشت که روابط مستحکم ایران با این کشورها باعث شده تا نفت و محصولات جانبی آن به منبع درآمد قابل توجهی برای ایران تبدیل شود. علاوه براین، نقش قابل توجهی در توسعه این بازارهای نوظهور ایفا کرده است.

اهمیت ایران فراتر از عضویت سیاسی آن در سازمان شانگهای است. موقعیت استراتژیک ژئوپلیتیکی آن به نفع قدرت های اقتصادی آسیا، چین و هند است، زیرا هدف آنها تقویت کریدورهای تجاری و حمل و نقل است. ابتکار کمربند و جاده چین که به نام یک کمربند یک جاده (OBOR) نیز شناخته می شود، آسیای شرقی را از طریق آسیای مرکزی به اروپا متصل می کند. ایران در میانه این پروژه قرار دارد. علاوه بر این، ایران هند را از طریق کریدور شمال-جنوب به اروپا متصل می کند و آن را به یک حلقه حیاتی در شبکه حمل و نقل منطقه تبدیل می کند. ایران همچنین مقرون به صرفه ترین مسیر برای اتصال آسیای مرکزی به آب های آزاد و هند است و در نتیجه نقش بسزایی در اقتصاد این کشورها ایفا می کند.

نادیده گرفتن روابط دوستانه ایران با چهار منطقه قفقاز، آسیای جنوبی، آسیای مرکزی و آسیای جنوب غربی غیرممکن است. ایران از نظر ژئواستراتژیک در چهارراه اتصال قدرت های پیشرو در این مناطق قرار گرفته است. بنابراین، هند و چین نمی توانند موضع ایران را در تکمیل هیچ یک از کریدورهای ذکر شده نادیده بگیرند.

ایران همچنین نقش مهمی در مبارزه با تروریسم و قاچاق مواد مخدر ایفا می کند که با هدف اصلی این سازمان همسو است. روابط قوی ایران با چین، یکی از اعضای حیاتی سازمان همکاری شانگهای، برای مقابله با تروریسم، تجزیه طلبی و افراط گرایی مذهبی ارزشمند است.

تقویت روابط بین ایران و قدرت های آسیایی از نظر استراتژیک برای همه طرف های درگیر ضروری است. با این حال، به نظر می رسد واکنش رسانه های غربی به این همکاری ناشی از ترس آنها از متحد شدن ایران و قدرت های آسیایی برای به چالش کشیدن نظم غربی است.[1]

«سید ابراهیم رئیسی» پس از آغاز دوره ریاست جمهوری خود در مرداد ماه ۱۴۰۰ برنامه سیاست خارجی خود را اعلام و در عرصه‌های منطقه‌ای و جهانی اهدافی را دنبال کرد. دولت سیزدهم تمرکز اصلی خود را بر پیگیری منافع ملی با نگاه به شرق و قدرت‌های نوظهور غیرغربی بنیان نهاد. دولت سیزدهم با دیپلماسی حضور و همکاری با کشورهای مختلف نشان داده است که راه همکاری با دنیا و کشورهای تأثیرگذار در مجامع عمومی و گروه‌ها و سازمان‌های چندملیتی را به خوبی می‌داند و این نهادها نیز به خوبی مواضع ایران را درک کرده و در مقابل اقتدار دیپلماسی ایران دست دوستی دراز کرده‌اند. و البته این مهم را حتی کارشناسان و اندیشکده‌های غربی این گونه ارزیابی کرده اند که اولویت «سیدابراهیم رئیسی» در سفرهای خارجی تقویت روابط سیاسی و اقتصادی تهران با قدرت‌های نوظهور جهان می باشد تا ضمن کاهش تأثیر تحریم و فشار غرب، ایران را به بازیگری تأثیرگذار در برپایی نظام چندقطبی تبدیل کند.

«کنت کاتزمن» تحلیلگر سابق CIA و کارشناس مسائل ایران در مصاحبه ای با موسسه مطالعاتی «U.S. Institute of Peace» تصریح کرد اولویت‌های رئیسی کاهش تنش با همسایگان ایران و تقویت روابط با قدرت های آسیایی به ویژه چین و روسیه بوده است. در این راستا رئیسی همچنین بر گسترش تجارت ایران با کشورهای آسیای مرکزی، همسایگان و حتی قدرت‌های اقتصادی در حال رشد تمرکز کرد تا از این طریق تاثیر تحریم‌های آمریکا را حتی بدون توافق برجام کاهش دهد.[2]

«آرشین ادیب مقدم» استاد سیاست و مطالعات بین‌المللی در دانشکده مطالعات شرقی و آفریقایی لندن (SOAS) اعتقاد دارد: ما در میانه یک تجدید نظم مهم در سیاست جهانی هستیم که پیوند ایران و چین را باید بخشی از این دگرگونی جدید و مهم دانست. روسیه و چین هر دو عضو سازمان همکاری شانگهای -یک سازمان سیاسی، اقتصادی و امنیتی اوراسیایی- هستند و در سپتامبر سال گذشته ایران تفاهمنامه‌ای برای پیوستن به این سازمان امضا کرد. این گروه قصد دارد به عنوان وزنه تعادلی در برابر نفوذ غرب عمل کند.[3]

قرن 21 متعلق به آسیا است و آسیا با تمام ظرفیت ها و پتانسیل ها و ویژگی هایش از ارتباطات اقتصادی، مالی، فرهنگی، امنیتی و سیاسی گرفته تا منابع سرشار انسانی تمام ناشدنی حرف های جدیدی برای دنیای خسته از سلطه استکباری غرب خواهد داشت و قطعا این آسیای بیدار و آگاه با تغییر رویکردجدیدش بازگشتی دوباره به مرکز ثقل اقتصاد جهانی و درنتیجه مرکز ثقل سیاست جهانی خواهد داشت و مسلما در ظهور پرشکوه دوباره نقش مهم حیاتی خود را با مدیریت منافع اقتصادی در تمام عرصه ها با لحاظ کردن مسائل امنیتی با خلاقیت در جهت حفظ تعادل در روابط بین المللی ایفا خواهد نمود و بلا شک ایران یکی از مؤثرترین کشورها در تحقق این آسیای جدید در نظم نوین جهانی در شکل دهی نظام چندقطبی نظام بین الملل خواهد بود.

جمعه: 13 / 05 / 1402- 17 محرم الحرام 1445- 4 آگوست 2023

1. Salehi. Ali. Why is Iran seeking close ties with emerging powers. Tehran Times (TT ). July 30, 2023 - 22:30

[2] - خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران(ایرنا): چهارشنبه 17 خرداد ماه 1402- کد خبر: 85131837.

[3] - همان.