در باره کودتا در نیجر

در باره کودتا در نیجر

اسدالله افشار

روز ۲۷ جولای (۵ مرداد ماه) بخشی از نظامیان کشور نیجر به رهبری ژنرال عبدالرحمان چیانی با انجام یک کودتا قدرت را در این کشور در دست گرفتند. از نخستین ساعات وقوع کودتا و برکناری محمد بازوم رئیس جمهور نیجر، کشورهای حوزه غرب افریقا دوپاره شده وبه حمایت یا محکومیت کودتا پرداختند. کودتاچیان مرزهای کشور را بستند، مؤسسات دولتی را به حالت تعلیق درآوردند و ضمن اعلام تشکیل حکومت نظامی، منع آمد و شد اعلام نمودند. این پنجمین کودتای نظامی موفق است که از زمان استقلال این کشور در سال ۱۹۶۰ صورت می‌گیرد.[1]

نخستین کشوری که به وقایع رخ داده در نیجر واکنش نشان داد فرانسه بود؛ یعنی کشوری که زمانی بیشترین نفوذ را در میان قدرت های غربی در منطقه غرب افریقا داشت. امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه ضمن محکومیت شدید وقوع کودتا، این حادثه را برای امنیت منطقه خطرناک توصیف و خواستار بازگشت محمد بازوم به قدرت شد! [2]

لازم به ذکر است که پس از بورکینافاسو، گینه، مالی و چاد، ارتش نیجر با کودتا در غرب آفریقا کنترل این کشور را به دست گرفته است. همه کشورهای ذکر شده مستعمرات سابق فرانسه هستند.

این قبضه قدرت توسط نظامیان در عرصه بین‌المللی به رسمیت شناخته نشده و به صورت گسترده توسط سران کشورها و سازمان‌های مختلف دنیا محکوم شده است. از آن جمله، جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا (اِکُواس) با تشکیل یک نشست اضطراری در روز ۳۰ ژوئیه، ضمن برقراری تحریم‌های شدید علیه نیجر و عوامل کودتا در آن، یک هفته به کودتاچیان مهلت داد رئیس‌جمهور پیشین را به قدرت بازگردانند؛ در غیر این صورت این جامعه «تمامی تمهیدات لازم» در این رابطه از جمله اعمال زور را اجرا خواهد کرد. در این حال، تعدادی از کشورهای عضو اکواس پشتیبانی خود را از کودتای نیجر اعلام کرده‌اند.

بر طبق آمار بانک جهانی، نیجر به عنوان کشوری فقیر سالانه نزدیک به ۲ میلیارد دلار کمک خارجی دریافت می‌کند.[3] حدود ۹۰ درصد از انرژی مورد نیاز این کشور از نیجریه تامین می‌شود.[4] به گفته بانک جهانی، نزدیک به ۴۲ درصد از جمعیت نیجر در فقر شدید به سر می‌برند.[5]

در این حال، نیجر یکی از بزرگ‌ترین ذخایر معادن اورانیوم در جهان را دارد و دومین صادر کننده بزرگ آن به اتحادیه اروپا است. علاقه به اورانیومِ نیجر از سال ۲۰۲۲ با تلاش کشورهای اروپایی برای جایگزین کردن تامین انرژی از روسیه تشدید شده است.[6]

از ۲۰۲۰ تا این زمان مشابه این کودتا در کشورهای مجاور آن مانند گینه، مالی، سودان و بورکینافاسو رخ داده‌است، آن چنان که این منطقه از آفریقا لقب «کمربند کودتا» به خود گرفته‌است.[7] این هفتمین کودتا در منطقه غربی و مرکزی آفریقا از سال ۲۰۲۰ است.[8] سال ۲۰۲۲ رهبران جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا توافقی برای تشکیل نیروی امنیتی منطقه‌ای برای مقابله با ستیزه‌جویان و جلوگیری از کودتاهای نظامی داشته‌اند.[9]

لازم است یادآوری شودوقتی صحبت از 27 کودتا درجنوب صحرای آفریقا درطول سه دهه گذشته می‌شود، معنایش این است که 78 درصد ازآنها درکشورهای فرانکوفون[10] رخ داده است. این واقعیت در صحنه حاکی از نقش مخرب استعماری فرانسه در منطقه می باشد.

سیاست استعماری بزرگ فرانسه در مستعمرات آفریقایی

برای آشنایی با اهمیت نیجر برای فرانسه، کافی است بدانید که نیجر میزبان یک پایگاه نظامی فرانسه است و هفتمین تولیدکننده بزرگ اورانیوم در جهان است. این سوخت برای انرژی هسته‌ای حیاتی است و یک چهارم آن به اروپا، به‌ویژه قدرت استعماری سابق فرانسه می‌رود.

فرانسه برای تأمین منافع نامشروع خود یک سیاست استعماری بزرگ همسان سازی در مستعمرات آفریقایی خود داشت که هدف آن جذب و تبدیل همه آفریقایی ها در مستعمرات "فرانسه" به مردان و زنان سیاه پوست فرانسوی بود. برای تحقق این هدف، فرانسه باید تمام فرهنگ های آفریقایی را حذف می کرد و همه آفریقایی ها را در فرهنگ فرانسوی جذب می کرد.

فرانسه علاوه برسیاست استعماری همسان سازی خود، حتی پس از استقلال مستعمرات سابق خود نیز به دخالت و دخالت در سیاست و اقتصاد مستعمرات سابق خود ادامه داد.

اکثر مستعمرات سابق فرانسه در غرب آفریقا هنوز از فرانک CFA استفاده می کنند، که به یورو متصل است و توسط فرانسه تضمین شده است،به عنوان واحدپول خود، میراث سیاست اقتصادی فرانسه درقبال مستعمراتش.

نقش مخرب فساد سازفرانسه با مستعمرات سابق خود در آفریقا

فرانسه با تحمیل قراردادهای دفاعی با مستعمرات سابق خود در آفریقا، سعی کرده مداخلات نظامی خود را به نمایندگی از رهبران فاسد طرفدار فرانسه مشروعیت بخشد تا آنها را در قدرت نگه دارد.

همه اینها همیشه روابط فرانسه با این کشورهای آفریقایی را مشکل ساز کرده و زمینه را برای فساد فراهم کرده است. با دانستن این واقعیت، به راحتی می توان درک کرد که چرا بسیاری از مردم این کشورهای منطقه در تلاش برای رهایی از نقش مخرب فرانسه بوده اند. بسیاری از رسوایی ها و فسادها اغلب زیر فرش کشیده می شد در حالی که متحدان سیاسی آفریقایی فرانسه قوی بودند و حمایت نظامی فرانسه به آنها کمک کرد تا ثبات را حفظ کنند.

معترضان و سوزاندن پرچم فرانسه در نیجر

نکته مهم آن است که فرانسه در پی فروپاشی روابط پاریس و حکومت نظامی، مجبور به خروج از مالی گشته و به نیجر روی آورد، اما اکنون پس از کودتا، نیجر به تازگی صادرات اورانیوم و طلا به فرانسه را به حالت تعلیق درآورده است، در حالی که معترضان در نیجر از کودتا حمایت کردند؛ پرچم فرانسوی ها را سوزانده و فریاد "مرگ بر فرانسه سر داده اند!"

پاریس نگران از دست دادن جای پای خود در منطقه

پاریس که نگران از دست دادن جای پای خود در منطقه می باشد، اعلام کرد که قویا از تلاش های جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا؛ اِکُواس (ECOWAS) [11]برای خنثی کردن کودتا در نیجر حمایت می کند.

روسای دفاعی اِکُواس طرحی را برای مداخله نظامی احتمالی برای معکوس کردن کودتای هفته گذشته در نیجر، از جمله نحوه و زمان استقرار نیروها تهیه کرده اند.

در همین حال، برخی دیگر از رهبران منطقه با هرگونه مداخله نظامی در نیجر از جمله الجزایر مخالفت کردند. عبدالمجید تبون، رئیس جمهور این کشور روز شنبه گفت که الجزایر قاطعانه مخالف هرگونه مداخله نظامی در نیجر است.[12]

مواضع آمریکا و روسیه در قبال این کودتا

همان گونه که از قراین هویداست در طی سال های گذشته دولت روسیه تلاش کرده تا به کمک بازوی نظامی ارتش خصوصی واگنر به رهبری پریگوژین نفوذ خود در کشورهای شمال و غرب افریقا نظیرلیبی، مالی، نیجرو... را افزایش داده و دولت های نزدیک به خود را برای اعمال فشار بر غرب بر سر کار آورد.

در همان نخستین روزهای کودتا، مردم حامی کودتاچیان با در دست داشتن پرچم روسیه به سمت سفارت فرانسه در نیجر حمله ور شده و دست به تظاهرات زده بودند که به خوبی نفوذ سیاسی مسکو در میان مخالفین را اثبات می کند.

از سوی دیگر آمریکا علی رغم محکومیت کودتا و اعلام خروج اتباع خود از نیجر، موضع چندان سختی در قبال کودتا نگرفته و تهدیدی برای مداخله نظامی نیز نداشته است. تحلیل گران می گویند دلیل اصلی این موضوع به خوشنودی آمریکا از کاهش نفوذ قدرت های اروپایی نظیر فرانسه در قاره سیاه و قطع صادرات منابع معدنی این کشورها به اروپا و وابستگی هر چه بیشتر قاره سبز به ایالات متحده باز می گردد.[13]

شنبه: 21 / 05 / 1402- 25 محرم الحرام 1445- 12 آگوست 2023

[1] - از زمان استقلال نیجر از فرانسه در سال ۱۹۶۰ تاکنون چهار کودتای نظامی در این کشور صورت گرفته‌است که نخستین کودتا در سال ۲۰۱۰ بود. در این بین، چندین کودتای دیگر نیز انجام شد که آخرین آن روز قبل از تحلیف رئیس‌جمهور منتخب محمد بازوم در ۲۰۲۱ بود.[نیازمند منبع] بازوم نخستین رئیس‌جمهور منتخب دموکراتیک نیجر خوانده می‌شود که قدرت به صورت مسالمت‌آمیز به او منتقل شده است. او یکی از رؤسای حکومت غرب‌گرا در منطقه ساحل است. به هر صورت او در دوره زمام‌داری خود قادر به حل مسئله ستیزه‌جویان مسلح در کشور خود نشد. هم اکنون ۱۱۰۰ نیروی آمریکایی و ۱۵۰۰ نیروی فرانسوی در نیجر استقرار دارند. از این منظر نیجر بیشترین نیروی فرانسوی در منطقه، از مجموع ۵٬۶۵۰ سرباز، را در خود جای داده است.

[2] - به ادعای نشریه فرانسوی لو فیگارو، منابع اطلاعاتی فرانسوی اندکی پیش از وقوع کودتا از این موضوع باخبر شده و هشدار داده بودند؛ چند ساعت قبل از کودتا در نیجر، DGSE (سرویس اطلاعات خارجی فرانسه) به دولت فرانسه توصیه کرد که نیروهای ویژه را در کاخ ریاست جمهوری در نیامی مستقر کندتا مانع از سرنگونی دولت نیجر شوند، اما پاسخ کاخ الیزه به این موضوع منفی بود: "این اقدام(ارسال نیروهای نظامی) به عنوان "استعمار" تعبیر خواهد شد". اما نشریه تایمز نیز به نقل از منابع خود مدعی است که ماکرون از عملکرد سرویس اطلاعات خارجی فرانسه ناراضی بوده و آنها را سرزنش کرده است.

3. « Deutsche Welle: Niger coup: West African leaders suspend ties with junta».

4. «aljazeera: Niger coup makers: Ousted gov't 'authorised French attack to free Bazoum'».

5. «Europeans evacuated from Niger as neighboring West African juntas warn against intervention».

6. «Niger Coup Is Backed by 2 Neighbors, Raising Risk of Wider Conflict».

7. "Niger's Bazoum 'held by guards' in apparent coup attempt".

8. Reuters: Niger coup widely condemned, countries urge return to order

9.«France 24: ECOWAS gives Niger junta one week to cede power, threatens use of force».

[10] - سازمان بین‌المللی فرانکفونی (فرانسوی: La Francophonie‎)، سازمانی تشکیل شده از مناطق فرانسوی زبان در سراسر جهان است.این مؤسسه آن دسته از کشورهایی را شامل می‌شود که تمام یا تعداد قابل توجهی از فرانسوی زبانان در آنجا ساکن هستند و همچنین وابستگی زیادی با فرهنگ فرانسه دارند. بر اساس آخرین تغییرات، این سازمان شامل ۵۷ کشور عضو، سه ناحیه و بیست کشور عضو ناظر می‌باشد. واژه فرانکوفون اولین بار در سال ۱۸۸۰ برای فرانسوی‌ها به کار رفت تا به این وسیله، مستعمرات این کشور در جهان شناخته شود. اما سازمان بین‌المللی فرانکفونی به معنای امروزی، در ۲۰ مارس ۱۹۷۰ پس از کنفرانس نیامی با شعار "برابری، تکامل و همبستگی" تشکیل شد. سازمان بین‌المللی فرانکفونی، هم‌اکنون سازمانی جهانی از فرانسوی زبانان است که در زمینه‌های فرهنگ، علم، اقتصاد، عدالت و صلح همکاری می‌کنند. روز بین المللی فرانکوفون یا روز جهانی پاسداشت زبان فرانسه است که تاریخ آن(20 مارس) مصادف با روز زبان فرانسه در سازمان ملل است و از سال 2010 توسط سازمان یونسکو به نام روز جهانی فرانکوفون نامگذاری شد.

[11] - جامعه اقتصادی کشورهای غرب آفریقا (اِکُواس) (Economic Community Of West African States) به منظور ایجاد یک بازار مشترک و یک پول واحد و همچنین توسعه همکاریهای سیاسی و امنیتی ایجاد شده‌است. ایجاد اِکُواس در واقع قدم مهمی به سوی ایجاد همکاری اقتصادی و وحدت فی‌مابین کشورهای آفریقای غربی می‌باشد. سند حقوقی ایجاد اِکُواس معاهده ای است که در ۲۸ می ۱۹۷۵ در لاگوس (نیجریه) به وسیله سران دولت‌ها و حکومت‌های تعدادی از کشورهای آفریقای غربی امضا شده‌است. اجرای برخی از مفاد این معاهده نیاز به قواعد دیگری داشت و بنابراین پنج پروتکل نیز در ۵ نوامبر ۱۹۷۶ در لومه (توگو) منعقد شدند. این معاهده در ۱۹۹۳ در کوتونو (بنین) مورد بازنگری قرار گرفت. معاهده بازنگری شده از ۱۹۹۵ لازم‌الاجرا شده‌است. اِکُواس در حال حاضر دارای پانزده عضو از میان کشورهای غرب آفریقا است؛ که عبارتند از:بنین، بورکینافاسو، جمهوری دماغه‌سبز، جمهوری ساحل عاج، جمهوری گامبیا، جمهوری غنا، جمهوری گینه، جمهوری گینه بیسائو، جمهوری لیبریا، جمهوری مالی، جمهوری نیجر، جمهوری فدرال نیجریه، جمهوری سنگال، جمهوری سیرالئون و جمهوری توگو. هشت عضو از اِکُواس فرانسوی زبان هستند و همچنین پنج عضو انگلیسی زبان و دو عضو پرتغالی زبان هستند. تمام اعضای فعلی در ماه مه سال ۱۹۷۵ به جز کیپ ورد که در سال ۱۹۷۷ پیوستند به عنوان عضو بنیانگذار هستند. تنها عضو سابق اِکُواس موریتانی عربی است که یکی از اعضای بنیانگذار آن در سال ۱۹۷۵ بوده اما در ماه دسامبر ۲۰۰۰ تصمیم گرفت آن را ترک کند. کشور مراکش رسماً در فوریه ۲۰۱۷ درخواست کرد تا به اِکُواس ملحق شود، این برنامه در نشست سران دولت در ژوئن ۲۰۱۷ تأیید شد. اهداف اصلی معاهده کوتونو ایجاد یک بازار مشترک، گردش آزاد کالا و خدمات و افراد و سرمایه، ایجاد یک اتحادیه پولی، تأسیس نظام حل و فصل مخاصمات منطقه ای و تقویت همبستگی و خودکفایی جمعی می‌باشند. ایجاد وحدت اقتصادی در کلیه فعالیت‌های اقتصادی به ویژه در قلمروهای صنعتی و حمل ونقل و ارتباطات و انرژی و کشاورزی و منابع طبیعی مد نظر است. مهمترین فعالیت اِکُواس در ابتدا شناخت مشکلات کشورهای عضو و همچنین آشنایی اقتصادی و بین الدولی و گروه‌های اقتصادی در این بخش از قاره آفریقا بود؛ بنابراین در بدو تأسیس اِکُواس همکاریهای امنیتی و سیاسی پیش‌بینی نشده بودند. همکاریها در این قلمروها، سرانجام در اصلاحیه سند مؤسس یعنی معاهده کوتونو پیش‌بینی شدند. اِکُواس در حال حاضر در این قلمروها هم فعالیت می‌کند. البته قبل از معاهده کوتونو به‌طور عملی فعالیت‌هایی در قلمروهای سیاسی و امنیتی وجود داشتند. در حال حاضر نیروهای نظامی کشورهای عضو اِکُواس به ویژه نیجریه در عملیات‌های حفظ صلح شرکت فعال دارند. اِکُواس در پایان بخشیدن به جنگهای داخلی لیبریا و سیرالئون نقش مهمی ایفا نموده‌است. از سال ۲۰۰۲ یک مأموریت نظامی مسئولیت نظارت بر وضعیت کشور ساحل عاج را در پی درگیری‌های خونین در آن کشور بر عهده گرفته‌است. همچنین این مأموریت برای لیبریا در سال ۲۰۰۳، گینه بیسائو در سال ۲۰۱۲، مالی در سال ۲۰۱۳ و گامبیا در سال ۲۰۱۷ اجرا شد. بنابراین وضعیت امنیتی این بخش از آفریقا قسمت اعظم فعالیت های سیاسی اِکُواس را به خود اختصاص داده است. اِکُواس در انجام فعالیت های خود با سایر نهادها بویژه در غرب آفریقا همکاری می‌کند. همان‌طور که ملاحظه می‌شود، بروز بحران های مهم سیاسی و آشفتگی امنیتی در این بخش از آفریقا هنوز اجازه نداده‌اند تا کشورهای عضو اِکُواس بتوانند، واقعاً از ثمرات نهادی که ایجاد کرده‌اند؛ برخوردار شوند. در سال ۲۰۱۱، اِکُواس طرح توسعه خود را برای دهه آینده، تحت عنوان چشم‌انداز ۲۰۲۰، در زمینه علم و فناوری ابلاغ کرد.

12. Yazdani. Payman. France struggling to keep only remaining ally in west Africa. . Tehran Times (TT ). August 8, 2023 - 19:4

[13] - مسئله دیگری که تقویت کننده نظریه منافع مشترک روسیه و امریکا در قبال کودتا در نیجر است به هم خوردن طرح بزرگ صادرات گاز غرب افریقا به اروپا خواهد بود. خط لوله گاز "ترانس_صحرا" که طبق برنامه های پیمانکار قرار بود سالانه ۳۰ میلیارد متر مکعب گاز نیجریه را به کشورهای اتحادیه اروپا برساند، اکنون به دلیل کودتای نیجر به با سرنوشت نامعلومی روبرو است؛ این موضوع به شکل همزمان مسکو و واشنگتن را خوشنود خواهد کرد؛ روسیه همچنان اهرم فشار صادرات گاز بر اروپا را در اختیار خواهد داشت و امریکا نیز می تواند صادرات گاز مایع گران قیمت خود به اروپا را با حجم بیشتری ادامه داده و کشورهای قاره سبز را بیش از گذشته به خود وابسته کند.( سیر تحولات غرب آفریقا. پایگاه خبري-تحليلي مشرق نيوز: یکشنبه ۱۵ مرداد ۱۴۰۲ - ۰۱:۳۷- کد خبر 1514688)