صریح و شفاف درباره مواد مخدر و اعتیاد درایران

صریح و شفاف درباره مواد مخدر و اعتیاد درایران         

دکتراسدالله افشار

 کشور ایران به دلیل شرایط خاص و همجواری با مراکز عمده تولید کننده مواد مخدر و قرار گرفتن در بهترین و کوتاهترین مسیر ترانزیت، در چند دهه اخیر گذرگاه انتقال مواد مخدر ازافغانستان به اروپا بوده است.وجود زمینه های رشد وگسترش مواد مخدردرایران وقاچاق آن که هم اکنون به یک تجارت زیرزمینی تبدیل شده است، پیچیدگی اوضاع فعلی را فراهم ساخته است و می رود تا به یک بحران اساسی در جامعه تبدیل شود. در عرصه ملی، کشور ایران به جهت ساختار جمعیتی، موقعیت ژئوپولتیکی و فقدان استراتژی و طرح جامع ملی مبارزه با عرضه، کاهش، تقاضا و درمان معتادان، به عنوان یکی از آسیب پذیرترین کشورهای جهان در مقابل مسأله مواد مخدر است. گزارشهای آماری حاکی از گسترش فزاینده اعتیاد به مواد مخدر در ایران است. به طوری که اعتیاد بعد از بيکاری و گرانی سومین معضل اجتماعی است. در مورد آمار معتادان درايران، اعداد و ارقام مختلفي ذكرميشود، براساس آخرين اعلام حدود۲میلیون و808 هزار نفردرايران معتاد دائمي هستند(1) و حدود 800 هزار نفرنيز به صورت تفنني مواد مخدرمصرف مي كنند كه البته با توجه به اين كه در همه جاي دنيا تعداد افرادي كه به صورت تفريحي و تفنني مواد مخدر مصرف    مي كنند بيش از معتادان دائمي است ، اكثر كارشناسان به اين آمار به ديده ترديد نگاه مي‌كنند.

متأسفانه از سال ۱۲۸۹ که مبارزه قانونی بر ضد عرضه ، تقاضا و مالاً کاستن از آسیب های ناشی از مواد مخدر، در کشور ما آغاز شد، به مشکل مواد مخدر که چند وجهی یا چند عاملی  است ، به صورت تک بُعدی نگریستند، به مبارزه با معلول با تعیین مجازات های اعدام ، حبس ، مصادره ، شلاق و جریمه برخاستند و هرگز به جست و جوی عوامل و ریشه های ِ روآوری به ارتکاب ِ قاچاق ِ مواد مخدر یا مصرف آن ، نپرداختند. لذا در طول حدود یک قرن مبارزه با مواد مخدر، در هیچ یک از ابعاد عرضه ، مصرف و کاهش آسیب های ناشی از مواد مخدر، توفیق قابل توجهی ، نداشته ایم . البته مشکل مواد مخدر را باید یکی از بحران های جهانی دانست و کشوری را در جهان سراغ نداریم که از ابتلای به آن ، در اَمان مانده باشد ولی مهم این است که برخی از کشورها، براثر اجرای برنامه های ِ ارزیابی شده ی مبارزه با مواد مخدر، در کاهش ِ عرضه ، مصرف و آسیب ، موفقیت هایی داشته اند.چنان که دراوایل دهه ۱۹۸۰ شمار مصرف کنندگان مواد مخدر در امریکا حدود ۲۳ میلیون نفر به طوررسمی اعلام می شد، درحالی که درسال های اخیر حدود ۱۰ میلیون نفر گزارش می شود و برخی از کشورهای اروپایی توانسته اند. مشکل ِ مواد مخدر را مهار کنند و از روند افزایشی شمار مصرف کنندگان بکاهند. چون هدف این است که عوامل روآوری به قاچاق و مصرف مواد مخدر ریشه یابی ، آسیب های ناشی از مواد مخدر شناسایی و راهبردهای کاربردی کاهش در هر سه بُعد عرضه ، تقاضا و آسیب معین شود.

 تئور های مختلف در ارتباط با پدیده اعتیاد

تاکنون روان شناسان ، روان پزشکان ، جامعه شناسان ، محققان و متخصصان ،  تئور های مختلفی را در ارتباط با پدیده اعتیاد ارائه دادهاند. گروهی بر این عقیدهاند که آمادگی روانی ، شخصیت نابهنجار، بیماری های درناک و صعب العلاج علت اصلی اعتیاد است ، عده ای دیگر ناهنجاریها و نابسامانی های موجود در خانواده و معاشرت با دوستان منحرف (گروه همسالان) را علت اصلی اعتیاد فرد می دانند. گروهی دیگر علل اعتیاد را در اجتماع جستجو کرده و بحران ها و بی سازمانی های اجتماعی را علت اصلی اعتیاد به  مواد مخدر می دانند.

 قاچاق و عرضه مواد مخدر ؛ زائل كننده ارزش هاي اجتماعي 

برای بیان آسیب های اجتماعی که قاچاق و عرضه مواد مخدر به ارزش های اجتماعی (اعم از ارزش های فرهنگی ، امنیتی ، مذهبی و اخلاقی ) وارد می کند. باید به رابطه ی معنادارِ قاچاق مواد مخدر با ارتکاب دیگر جرایم و رفتارهای ناهنجار اجتماعی توجه شود، این رابطه  معنادار، در تمام تحقیقات انجام شده  ملی ، فراملی ، سیاست جنایی تمام کشورها و اسناد بین المللی تأیید گردیده است . لذا درایران درسال ۱۲۸۹ (دوره  دوم قانونگذاری ) قانون «تحدید تریاک » تصویب شد که قاچاق تریاک جرم شناخته شد و مصرف آن را ممنوع کردند. علاوه بر قوانین داخلی کشورها ، در کنوانسیون های بین المللی معتبر هم ، قاچاق    مواد مخدر را اوایل قرن بیستم میلادی جرم شناخته اند. دراین امرکه قاچاق مواد مخدر علاوه برآن که جرم است جرم زا هم می باشد و باعث آسیب دیدن بسیاری از ارزش های اجتماعی می شود. کسی (حتی قاچاق چی مواد مخدر) تردید ندارد. چه بسیارجنایات و ناهنجاری های اجتماعی که از آثار تبعی قاچاق مواد مخدر است از قبیل قتل ، جرح و آدم ربایی ...؛ برای مثال درکشور ما متجاوز4000 مأمور مبارزِ با قاچاق مواد مخدر در درگیری با قاچاق چیان ظرف 39 سال گذشته به شهادت رسیده اند و تعداد بالنسبه زیادی هم معلول شده اند ، بدیهی است که تعداد زیادی از قاچاق چیان هم در درگیری ها کشته و معلول و یا به حکم دادگاه ها اعدام و یا زندانی گردیده و اموال آن ها مصادره شده است . چه بسیار افرادی که در دام این قاچاق چیان اسیر اعتیاد به مواد مخدر شده اند و براثر اعتیاد ، مرتکب انواع بزه ها و ناهنجارهای اجتماعی گردیده اند. مجموع افراد و اعضای خانواده هایی که در کشورمان به نحوی از مواد مخدر رنج می برند متجاوز از۲۰ میلیون نفر بیشترند و این به معنای آن است که قاچاق مواد مخدر قریب یک سوم ازافراد جامعه را وا می دارد تا به ارزش های اجتماعی آسیب وارد کنند.

 آمارهاي نگران كننده 

پرویز افشار ؛ معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکت‌های مردمی ستاد مبارزه با مواد مخدر درخصوص مواد مصرفی معتادان اظهار داشته است : تریاک با ۶۶.۸ درصد ، ماری جوآنا و مشتقات آن شامل ماری گل ، گراس ، علف با ۱۱.۹ درصد ، کراک افغانی و هروئین ۱۰.۶ و شیشه ۸.۱ درصد نحوه شیوع مصرف مواد مخدر در میان ٢ میلیون و 808 هزار نفر مصرف کننده مستمر مواد مخدر در کشور است که با توجه به این آمار، مصرف تریاک همچنان در صدر مواد مخدر بوده و مصرف شیشه افت قابل توجه ای داشته است. (2)

از حیث میزان تخریب و آسیب جسمی و روانی و ایجاد وابستگی و نهایتا مرگ آوری نیز، شیشه با ۹۰ درصد تخریب رتبه نخست و کراک با ۷۰ درصد تخریب مقام دوم را به خود اختصاص داده اند. اگرچه اطلاعات ارائه شده بخصوص وضعیت و جایگاه کراک در میان مواد مخدر رایج در ایران جالب و برای برخی دور از انتظار و یا شاید باور نکردنی باشد. اما به هرحال گویای حقایق زیادی است.

آمارها نشان می دهند که از مهمترین و درعین حال نگران کننده ترین تغییرات فرآیند اعتیاد در ایران، کاهش سن معتادان و گرفتاران این معضل است. از سوی دیگر در مقایسه با افراد معتاد مسن تر، جوانان و نوجوانان معتاد، گرایش و تمایل بیشتری به مصرف مواد مخدر جدید و نوظهور که عمدتاً سنتتیک اند دارند، و اغلب آنها را بر مصرف موادمخدر سنتی و طبیعی مانند تریاک ترجیح می دهند. بنابراین به تدریج مصرف مواد مانند کراک ، شیشه ، اکستازی و... که در گروه مواد سنتتیک و جدید جای می گیرند افزایش یافته و بعید به نظر نمی رسد که در آینده ، از جهت حجم و میزان مصرف ، جای موادی مانند تریاک را بگیرند و یا حداقل از سهم آن ها کاسته شود. بنابراین باید از هم اکنون تدبیر کرد و چاره ای اندیشید.

 عمق فاجعه آمیز وتخریبی بودن مواد مخدر

نکاتی که درذیل فهرست وارخواهد آمد واقعا تکان دهنده و بنیاد برباد دهنده جامعه و اجتماع بشری است . این موارد ازدل سخنان دکتر"علی هاشمی"رئیس کمیته مستقل مبارزه با مواد مخدر دبیرخانه مجمع تشخیص مصلحت نظام -که سا ل ها دراین زمینه مسئولیت داشته است- در نشست «سیاست‌های جایگزین در قبال موادمخدر» دراسفند ماه 1394 بیان شده است ؛ که اشاره به این نکات بیانگر عمق فاجعه آمیز و تخریبی بودن مواد مخدر می باشد:

1- 90 درصد اقتصاد موادمخدر کثیف و بر مبنای پولشویی است.

2- طبق برآورد اجمالی این اقتصاد سالانه معادل 1600 تا 2000 میلیارد دلار چرخش مالی در دنیا دارد.

3- میزان خسارت اقتصادی وارد شده به کشور از طریق مواد مخدر 12 میلیارد دلار بوده است ؛ بدین ترتیب سالانه 45 هزار میلیارد تومان از اقتصاد کشور به واسطه این پدیده از بین می‌رود.

4- در دوره 8 ساله سازندگی 80 درصد توجه به مقابله با عرضه و 20 درصد به کاهش تقاضا اختصاص داشت.

5- اتفاق بزرگی که در دوره 8 ساله اصلاحات رخ داد ، برنامه‌ریزی در حوزه مبارزه با مواد مخدر خصوصا ورود آن به برنامه چهارم توسعه بود.

6- زمانی که دکتر احمدی نژاد دولت را تحویل گرفت تعداد مبتلایان به مواد مخدر صنعتی زیر 7000 نفر بود؛ در حالی که طی آمارهای رسمی زمانی که وی دولت را به حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر روحانی تحویل داد آمار مبتلایان به مواد مخدر صنعتی به 330 هزار و در آمارهای غیررسمی به 450 هزار نفر رسیده بود.

7- در ابتدای سال 1384 قیمت مواد مخدر صنعتی کیلویی 167 تا 171 میلیون تومان بود در حالی که در انتهای دولت دهم این رقم به 8 تا 9 میلیون تومان رسید.

8- مهم‌ترین عنصر مواد مخدر که "جذابیت اقتصادی" آن است همچنان پابرجاست. به جرات می‌توانم بگویم که از اول انقلاب تا الان حتی یک درصد هم به اقتصاد مافیای مواد مخدر در کشور خسارت وارد نشده است و روزانه 110 میلیارد تومان از پول مردم در راه مواد مخدر از بین می‌رود.

9- هم اکنون فاصله خماری تا نشئگی هر فرد معتاد در شهرهای کوچک 2 دقیقه و در شهرهای بزرگ 10 دقیقه است.

10- 99 درصد اعدامی‌های ما از مافیای اصلی مواد نیستند؛ بلکه رتبه‌های سوم، چهارم و پنجمی هستند که مافیای اصلی آن‌ها را در مقابل تیر و تیغ قرار داده است و خودشان قبراق و سرحال به زندگی‌شان ادامه می‌دهند. (3)

 جان کلام

سه نگرانی اصلی مردم در نظرسنجی‌های مختلف انجام شده طی این سال‌ها "بیکاری"، "تورم" و "اعتیاد" عنوان شده است . وامروز اعتیاد به یکی از نگرانی‌های دائمی مردم تبدیل شده و نوعی بی‌اعتمادی مردم را رقم زده است ، به گونه‌ای که ناخواسته افراد از عملکرد حکومت ناراضی می‌شوند و می‌گویند دولت یا نمی‌خواهد یا نمی‌تواند با این پدیده برخورد کند. پیچیدگی مشکل اعتیاد ناشی از عوامل متعددی است. با توجه به گستردگی ابعاد ، شدت و فوریت پیامدهای کلان ، تأثیر ژرف بر ساختارهای اجتماعی ، هزینه مهار بالا و علت العلل بودن پدیده مواد مخدر و اعتیاد به جرأت می‌توان گفت این پدیده تهدیدی علیه «امنیت جامعه» است . «امنیت جامعه» به عنوان دانه درشت ترین «مرجع امنیتی» ، امنیت ملی ، امنیت فردی ،   امنیت اجتماعی ، اقتصادی و سیاسی را تحت پوشش قرار می‌دهد.

 چهارشنبه : 24/8/1396- 26صفر1439- 15نوامبر2017

 پانویس ها :

1- پرویز افشار ؛ معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکت‌های مردمی ستاد مبارزه با مواد مخدر در نشست خبری سوم تیر ماه 1396، آرمان : شنبه 3 تير ماه 1396- شماره  3351 به نقل ازخبرگزاری ایسنا.

2- همان.

3- خراسان : یکشنبه 2 اسفند 1394- شماره 19198 .